ههرێمی كوردستان.. بۆ یهكهمجار دهستهی گشتی گهشتوگوزار دادهمهزرێت
wWw.K-EconomY.Tk
مهولهوی جهبار سهرۆكی دهستهی گشتی گهشتوگوزاری ههرێم به وهكالهت رایگهیاند: دوای ئهوهی یاسای وهزارهتی شارهوانیو گهشتوگوزار له پهرلهمانی كوردستان پهسهندكراو دواتریش لهلایهن سهرۆكی ههرێمی كوردستانهوه رهزامهندی لهسهر وهرگیرا، ئێستا زۆربهی بڕگهو بهندهكانی ئهو یاسایه خراونهته بواری جێبهجێكردنهوه، یهكێكیش له بڕگهكانی ئهو یاسایه دامهزراندنی دهستهیهكی گشتی تایبهت بهبواری گهشتوگوزاری له ههرێمی كوردستان، له ئێستاش دا ههنگاوه سهرهتاییهكانو ئامادهكاریی پێویست بۆ دامهزراندنی ئهو دهستهیه كراوه.
لهوبارهیهوه سهرۆكی دهستهی گشتی گهشتوگوزاری ههرێم به وهكالهت وتی: مهبهست له دامهزراندنی ئهم دهستهیه ئهوهیه له داهاتوودا بتوانین بهپێی پلانێكی گونجاوو سهردهمیانهو به سوودوهرگرتن له ئهزموونو شارهزایی ههموو ئهو كهسانهی كه لهم بوارهدا كاردهكهن بایهخی زیاتر به كهرتی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان بدهینو ئهم كهرته بهرهوپێشهوهتر بهرین، یهكێكیش له ئهركه سهرهكییهكانی ئهم دهستهیه ئهوهیه پاڵپشتی كهرتی تایبهت دهكات بۆ بهرهوپێشهوهبردنو بوژاندنهوهی كهرتی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان، لهههمان كاتیش ئهم دهستهیه بایهخ بهبواری بازاڕگهری گهشتوگوزاری دهداتو سیستمی كوالێتی ئهشورانس لهم بوارهدا پهیڕهودهكات بۆئهوهی بتوانین بهپێی كوالێتییهكی باش خزمهتگوزاریی گهشتیاری پێشكهش به گهشتیارانی ناوهوهو دهرهوهی ههرێمی كوردستان بكهین.
ناوبراو راشیگهیاند: له ئهركه سهرهكییهكانی تری ئهم دهستهیه بوژاندنهوهو پهرهپێدانی ههموو ئهو دیارده سروشتیو شوێنهواره دێرینانهیه كه وهك بنهمایهكی گرنگی بوونو پێشكهوتنی كهرتی گهشتوگوزاریی له ههرێمی كوردستان سهیردهكرێن كه ببن به سهرچاوهیهكی گرنگ بۆ راكێشانی گهشتیارانی دهرهوه بۆ ههرێمی كوردستانو له ههمان كاتیش دا ئهم دهستهیه له داهاتوودا كار بۆ زیادكردنی وهبهرهێنان له بواری گهشتوگوزاردا دهكات، ئهمهش وادهكات كه رهوشی وهبهرهێنانی كهرتی تایبهت له بواری گهشتوگوزاردا زیاتر پێشكهوتن بهخۆیهوه ببینێت.
هاوكات باسی لهوهشكرد كه دهبێت لهماوهی ئهمساڵ دا پڕۆژهی ماستهرپلانی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان دا تهواوببێت، بۆئهوهی بتوانین له داهاتوودا پهرهی زیاتر بهم كهرته بدهینو له ئێستاش دا ههموو ئامادهكارییهك بۆ ئهنجامدانی پڕۆژهی ماستهرپلانهكه كراوهو بڕیاروایه بهمنزیكانه پڕۆژهی ماستهر پلانهكه بخرێته بواری جێبهجێكردنهوهو له داهاتوو بتوانین سوود له ههموو بنهما سروشتیو كلتوریو مێژووییهكان وهربگرینو له خزمهتی پێشخستنی كهرتی گهشتوگوزاردا بهكاریان بهێنین.
لهوبارهیهوه سهرۆكی دهستهی گشتی گهشتوگوزاری ههرێم به وهكالهت وتی: مهبهست له دامهزراندنی ئهم دهستهیه ئهوهیه له داهاتوودا بتوانین بهپێی پلانێكی گونجاوو سهردهمیانهو به سوودوهرگرتن له ئهزموونو شارهزایی ههموو ئهو كهسانهی كه لهم بوارهدا كاردهكهن بایهخی زیاتر به كهرتی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان بدهینو ئهم كهرته بهرهوپێشهوهتر بهرین، یهكێكیش له ئهركه سهرهكییهكانی ئهم دهستهیه ئهوهیه پاڵپشتی كهرتی تایبهت دهكات بۆ بهرهوپێشهوهبردنو بوژاندنهوهی كهرتی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان، لهههمان كاتیش ئهم دهستهیه بایهخ بهبواری بازاڕگهری گهشتوگوزاری دهداتو سیستمی كوالێتی ئهشورانس لهم بوارهدا پهیڕهودهكات بۆئهوهی بتوانین بهپێی كوالێتییهكی باش خزمهتگوزاریی گهشتیاری پێشكهش به گهشتیارانی ناوهوهو دهرهوهی ههرێمی كوردستان بكهین.
ناوبراو راشیگهیاند: له ئهركه سهرهكییهكانی تری ئهم دهستهیه بوژاندنهوهو پهرهپێدانی ههموو ئهو دیارده سروشتیو شوێنهواره دێرینانهیه كه وهك بنهمایهكی گرنگی بوونو پێشكهوتنی كهرتی گهشتوگوزاریی له ههرێمی كوردستان سهیردهكرێن كه ببن به سهرچاوهیهكی گرنگ بۆ راكێشانی گهشتیارانی دهرهوه بۆ ههرێمی كوردستانو له ههمان كاتیش دا ئهم دهستهیه له داهاتوودا كار بۆ زیادكردنی وهبهرهێنان له بواری گهشتوگوزاردا دهكات، ئهمهش وادهكات كه رهوشی وهبهرهێنانی كهرتی تایبهت له بواری گهشتوگوزاردا زیاتر پێشكهوتن بهخۆیهوه ببینێت.
هاوكات باسی لهوهشكرد كه دهبێت لهماوهی ئهمساڵ دا پڕۆژهی ماستهرپلانی گهشتوگوزار له ههرێمی كوردستان دا تهواوببێت، بۆئهوهی بتوانین له داهاتوودا پهرهی زیاتر بهم كهرته بدهینو له ئێستاش دا ههموو ئامادهكارییهك بۆ ئهنجامدانی پڕۆژهی ماستهرپلانهكه كراوهو بڕیاروایه بهمنزیكانه پڕۆژهی ماستهر پلانهكه بخرێته بواری جێبهجێكردنهوهو له داهاتوو بتوانین سوود له ههموو بنهما سروشتیو كلتوریو مێژووییهكان وهربگرینو له خزمهتی پێشخستنی كهرتی گهشتوگوزاردا بهكاریان بهێنین.
دۆسێی گهندهڵیی لهعیراقدا
wWw.K-Economy.Tk
دۆسێی گهندهڵی عیراق، زۆربهی چاودێرانی دارایی لێی بێهیوابوون پێیانوایه چارهسهركردنی گهندهڵی لهعیراق كارێكی ئهستهمه، راپۆرتی دهستهی نهزاههی عیراقیش ئاماژه بهوهدهكات، ئهو بڕه پارهیهی تهنها لهمساڵدا بههۆی گهندهڵییهوه بهفیڕۆچووه، گهیشتۆته یهك ملیار دۆلار. لهساڵی رابردووشدا ههزاران بهرپرسی بالاو مامناوهند، بهتۆمهتی گهندهڵی دراونهتهوه دادگا، كه پلهی وهزیفی ههندێك لهوانه بهڕێوهبهری گشتیء سهروتریشی تێدایه. هاوكات راپۆرته ئهمریكییهكان ئاماژه بۆ ئهوه دهكهن كه ههڵمهتی قهلاچۆكردنء نههێشتنی گهندهڵی له دامهزراوه حكومییهكانی عیراقدا، نهك ههر كارا نییه، بهڵكو كێشهكانیشی پێ چارهسهر ناكرێت.
ههڕهشهیه بۆ سهر ئاسایشی عیراق
لۆرانس بندیكت رێكخهری كاروباری لێكۆڵینهوه لهگهندهڵی لهباڵیۆزخانهی ئهمریكا لهعیراق لهوبارهیهوه رایگهیاند: ئهگهر ئهو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه كۆنترۆڵ نهكرێت، دهبێته ههڕهشه بۆ سهر ئاسایشی عیراق، چونكه هاوولاتیان پشتیوانی لهحكومهتێك ناكهن بهوه ناسرابێت كه بهتهواوی گهندهڵه.
بۆ چارهسهری كێشهكهش ههندێك لهپهرلهمانتاران پێیانوایه رێگری زۆر ههیه لهبهردهم چارهسهركردنیدا، چونكه بهشێك لهپهرلهمانتارانء بهرپرسانی حكومهتیش پشیتوانی له گهندهڵكاران دهكهن، ههندێك لهحزبهكانیش فشاری زۆر دهخهنهسهر پهرلهمان تا لێپێچینهوه لهگهڵ وهزیرێك نهكرێت كه خۆیان دایانناوه، بۆ ئهوهی ئهو وهزیرهش گهندهڵی گهندهڵكارهكانی تریش ئاشكرا نهكات.
یهكێك لهو گهندهڵیانهی كه بهخراپترین گهندهڵی ناودهبرێ لهم چهند ساڵهی دوایدا، گهندهڵییهك بوو لهوهزارهتی تهندروستی كه گرێبهستێكی كڕینء هێنانی داوودهرمانء ئامێری پزیشكییه به بههای 445 ملیۆن دۆلار، ههروهها سوتاندنی عهمباری ستراتیژی داوودهرمان لهناوهڕاستی بهغدا كه بڕی 100ی ملیۆن دۆلار داوودهرمانء ئامێری پزیشكی تێدابووه. جگهلهوهش چهند جارێك زهیتی بهسهرچوو چای تێكهڵكراو لهگهڵ وردهدارو ئامێری سۆناری لهكاركهوتوو ههروهها داوودهرمانی بهسهرچوو ئاشكراكراوهو دۆسێی گهندهڵی بۆ دروستكراوه.
خراپترین گهندهڵیی
پشكنهری گشتیی وهزارهتی تهندروستی لهراپۆرتێكدا لهبارهی گرێبهستهكانیانهوه رایگهیاند: پڕۆسهی هاوردهكردنی داوودهرمانء ئامێری پزیشكی یهكێكه لهكاره زۆر سهختء ناههموارهكان بۆ ئهوان، لهبهرئهوهی داودهرمانء ئامێرهكان لهسهر بنهمای پێداویستییهكانی وهزارهت دهستنیشان ناكرێنء ناهێنرێن، بهڵكو لهسهر بنهمای پهیوهندییهكانی وهزارهت به نوسینگه زانستییهكانهوه بڕیاری لێ دهدرێ، ئهویش به پێدانی بهرتیلء پارهیهكی زۆر ههر گرێبهستێكی بوێت بۆ خۆی مسۆگهری دهكات، ئهو پشكنهره ئاماژهی بهوهشكرد، كه گهورهترین گهندهڵی ئهوهبوو كاتێك 12 گرێبهست بهیهكجار خرایه بهردهستی تهنها یهك كۆمپانیا ئهویش كۆمپانیای (GE)یهو بههای گرێبهستهكانیش 400 ملیۆن دۆلاره، كاتێكیش تهنها یهك كۆمپانیا بهشداری لهپێشبڕكێی بهدهستهێنانی گرێبهستێكی وادا بكات، بێگومان ركابهری نابێتء ههر بۆخۆی دهردهچێت، گهندهڵییهكی تری وهزارهتی تهندروستی كه ههر ئهو پشكنهره باسی دهكات، گرێبهستێك بوو بۆ هێنانی غاز بهبڕی 45 ملیۆن دۆلارو بڕیاره له 22 كارگهوه بهێنرێت، گرێبهستهكهی بۆ كۆمپانیایهك دهرچووهو ئهو كۆمپانیایهش پێنج ملیۆن دۆلاری داوه تا ئهو گرێبهستهی دهستكهوتووه.
زۆربهی وهزارهتء دهزگا حكومییهكانی گرتۆتهوه
گهندهڵییهكان بهتهنها وهزارهتی تهندروستییان نهگرتۆتهوه، وهك دهستهی نهزاهه ئاماژهی پێدهكات زۆربهی وهزارهتء دهزگا حكومییهكانی گرتۆتهوه، ههوهرها گهندهڵی لهسهردهمی دهسهلاتی رژێمی بهعسهوه ریشهی داكوتاوه، بهتایبهت لهوكاتهوهی كه بهرنامهی نهوت بهخۆراك بهبڕیاری 986ی نهتهوهیهكگرتووهكان كهوته بواری جێبهجێكردنهوه، راپۆرتێكی دهستهی نهزاههی عیراق ئاشكرایكردووه، بڕی ئهو پارهیهی لهگهندهڵیدا تهنها لهساڵی 2010دا بهفیڕۆ چووه له یهك ملیار دۆلار تێپهڕی كردووه، كه 4%ی ئهو پارهیه دراوه به بهرتیلء 18%ی لهڕێگهی ماشینهوه (اختلاس)وه براوهو 22%ی بهو تاوانانه بهفیڕۆچووه كه پێیان دهوترێ زیانگهیاندن به بهسامانی دهوڵهتء 37%یش لهڕێگهی ساختهكارییهوه بهفیڕۆچووه. وهك ههوڵێكیش بۆ رووبهڕووبوونهوهی گهندهڵی تهنها لهساڵی 2010دا 873 بهرپرسی حكومی دراون بهدادگا، لهو ژمارهیهش 165 كهسیان بێتاوان دهرچوونء 709 كهسیان ئیدانهكراون، لهو ژمارهیهش 75 كهسیان پلهی بهڕێوهبهری گشتییان ههبووهو نۆ كهسیش پلهی وهزیری ههبووه.
ههر لهو راپۆرتهیدا دهستهی نهزاهه ئاشكرایكردووه، ئێستا ههزارو 437 كهس لهلایهن دادگاوه بهتۆمهتی گهندهڵی داواكراون، بهلام رێگرییهكی زۆر لهبهردهم كارهكانی دهستهی نهزاههدا بۆ بهدواداچوونء لێپێچینهوهی گهندهڵكاران دروست دهكرێت، پێشتریش رهحیم عگێلی سهرۆكی دهستهی نهزاهه ئاماژهی بهوهكردبوو كه ئهو میكانیزمانهی لهقهلاچۆكردنی گهندهڵیدا بهكاردههێنرێن لهئێستا هیچ سوودیان نییه، گرنگترین ئهو كۆسپء ئاستهنگانهش كه رێگرن لهبهردهم سهركهوتنی كارهكانی دهستهی نهزاههدا نهبوونی سهربهخۆییء نهبوونی كادری پێشكهوتووی پسپۆڕه لهبوارهكهدا، ههروهها نهبوونی تهكنۆلۆجیای پێشكهوتوو بۆ چاودێریكردنی گومانلێكراوانء كهمی بودجهی تهرخانكراوه بۆ كارهكانی دهستهی نهزاهه.
گهندهڵیی گهورهترین سهرچاوهی داهاته
دیڤید نۆسبۆم سهرۆكی رێكخراوی شهفاقیهتی نێودهوڵهتی ئاماژه بهوه دهكات كه ئهو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه، هۆكارهكهی بهتهنها نهبوونی ئاسایشء ئارامی نییه وهك بهرپرسه عیراقییهكان خۆیان باسی دهكهن، بهڵكو پێوهرهكانی چاودێریكردنء چۆنێتی جێبهجێكردنی یاساش كهموكوڕیی تێدایه.
بهرپرسانی ئهمریكاش لهو ههموو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه نیگهراننء به وردیش چاودێرییان كردووه، له رۆژی 29ی ئهیلولی 2009دا راپۆرتێكی ئهمریكی رهخنهی توندی لهشێوازی رووبهڕووبوونهوهو قهلاچۆكردنی دیاردهی گهندهڵی لهعیراق گرتء باس لهوهش دهكات كه عیراق، بهو شێوازی كاركردنء مامهڵهكردنهی لهگهڵ دۆسێی فهساددا، ناتوانێت یاساكانی دژی گهندهڵی جێبهجێ بكات، ههر لهو راپۆرتهدا ئاماژه بهوهكراوه كه گهندهڵی گهورهترین سهرچاوهی داهاته بۆ گروپه چهكدارهكان، ههر گهندهڵیش رێگه بۆ گروپه چهكدارهكان خۆشدهكات كه دهست بخهنه كاروباری دهوڵهتهوهو لهو رێگایهشهوه هێرشهكانیان بۆسهر دامهزراوه حكومییهكان ئهنجام بدهن.
ههربۆیه ئهمریكییهكان پێشنیازیان كردووه باڵیۆزخانهكهیان لهبهغدا هاوكاری عیراقییهكان بكات لهدامهزراندنی لیژنهیهكدا كه سهربهخۆو تایبهت بێت به قهلاچۆكردنی گهندهڵییهوه، بهلام لهو راپۆرتهدا ئهوه خراوهتهڕوو كه ههندێك له راوێژكارهكانی سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران دژی بیرۆكهی دامهزراندنی دهزگایهكی تهواو سهربهخۆن بۆ بهگژداچوونهوهی گهندهڵی.
ههڕهشهیه بۆ سهر ئاسایشی عیراق
لۆرانس بندیكت رێكخهری كاروباری لێكۆڵینهوه لهگهندهڵی لهباڵیۆزخانهی ئهمریكا لهعیراق لهوبارهیهوه رایگهیاند: ئهگهر ئهو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه كۆنترۆڵ نهكرێت، دهبێته ههڕهشه بۆ سهر ئاسایشی عیراق، چونكه هاوولاتیان پشتیوانی لهحكومهتێك ناكهن بهوه ناسرابێت كه بهتهواوی گهندهڵه.
بۆ چارهسهری كێشهكهش ههندێك لهپهرلهمانتاران پێیانوایه رێگری زۆر ههیه لهبهردهم چارهسهركردنیدا، چونكه بهشێك لهپهرلهمانتارانء بهرپرسانی حكومهتیش پشیتوانی له گهندهڵكاران دهكهن، ههندێك لهحزبهكانیش فشاری زۆر دهخهنهسهر پهرلهمان تا لێپێچینهوه لهگهڵ وهزیرێك نهكرێت كه خۆیان دایانناوه، بۆ ئهوهی ئهو وهزیرهش گهندهڵی گهندهڵكارهكانی تریش ئاشكرا نهكات.
یهكێك لهو گهندهڵیانهی كه بهخراپترین گهندهڵی ناودهبرێ لهم چهند ساڵهی دوایدا، گهندهڵییهك بوو لهوهزارهتی تهندروستی كه گرێبهستێكی كڕینء هێنانی داوودهرمانء ئامێری پزیشكییه به بههای 445 ملیۆن دۆلار، ههروهها سوتاندنی عهمباری ستراتیژی داوودهرمان لهناوهڕاستی بهغدا كه بڕی 100ی ملیۆن دۆلار داوودهرمانء ئامێری پزیشكی تێدابووه. جگهلهوهش چهند جارێك زهیتی بهسهرچوو چای تێكهڵكراو لهگهڵ وردهدارو ئامێری سۆناری لهكاركهوتوو ههروهها داوودهرمانی بهسهرچوو ئاشكراكراوهو دۆسێی گهندهڵی بۆ دروستكراوه.
خراپترین گهندهڵیی
پشكنهری گشتیی وهزارهتی تهندروستی لهراپۆرتێكدا لهبارهی گرێبهستهكانیانهوه رایگهیاند: پڕۆسهی هاوردهكردنی داوودهرمانء ئامێری پزیشكی یهكێكه لهكاره زۆر سهختء ناههموارهكان بۆ ئهوان، لهبهرئهوهی داودهرمانء ئامێرهكان لهسهر بنهمای پێداویستییهكانی وهزارهت دهستنیشان ناكرێنء ناهێنرێن، بهڵكو لهسهر بنهمای پهیوهندییهكانی وهزارهت به نوسینگه زانستییهكانهوه بڕیاری لێ دهدرێ، ئهویش به پێدانی بهرتیلء پارهیهكی زۆر ههر گرێبهستێكی بوێت بۆ خۆی مسۆگهری دهكات، ئهو پشكنهره ئاماژهی بهوهشكرد، كه گهورهترین گهندهڵی ئهوهبوو كاتێك 12 گرێبهست بهیهكجار خرایه بهردهستی تهنها یهك كۆمپانیا ئهویش كۆمپانیای (GE)یهو بههای گرێبهستهكانیش 400 ملیۆن دۆلاره، كاتێكیش تهنها یهك كۆمپانیا بهشداری لهپێشبڕكێی بهدهستهێنانی گرێبهستێكی وادا بكات، بێگومان ركابهری نابێتء ههر بۆخۆی دهردهچێت، گهندهڵییهكی تری وهزارهتی تهندروستی كه ههر ئهو پشكنهره باسی دهكات، گرێبهستێك بوو بۆ هێنانی غاز بهبڕی 45 ملیۆن دۆلارو بڕیاره له 22 كارگهوه بهێنرێت، گرێبهستهكهی بۆ كۆمپانیایهك دهرچووهو ئهو كۆمپانیایهش پێنج ملیۆن دۆلاری داوه تا ئهو گرێبهستهی دهستكهوتووه.
زۆربهی وهزارهتء دهزگا حكومییهكانی گرتۆتهوه
گهندهڵییهكان بهتهنها وهزارهتی تهندروستییان نهگرتۆتهوه، وهك دهستهی نهزاهه ئاماژهی پێدهكات زۆربهی وهزارهتء دهزگا حكومییهكانی گرتۆتهوه، ههوهرها گهندهڵی لهسهردهمی دهسهلاتی رژێمی بهعسهوه ریشهی داكوتاوه، بهتایبهت لهوكاتهوهی كه بهرنامهی نهوت بهخۆراك بهبڕیاری 986ی نهتهوهیهكگرتووهكان كهوته بواری جێبهجێكردنهوه، راپۆرتێكی دهستهی نهزاههی عیراق ئاشكرایكردووه، بڕی ئهو پارهیهی لهگهندهڵیدا تهنها لهساڵی 2010دا بهفیڕۆ چووه له یهك ملیار دۆلار تێپهڕی كردووه، كه 4%ی ئهو پارهیه دراوه به بهرتیلء 18%ی لهڕێگهی ماشینهوه (اختلاس)وه براوهو 22%ی بهو تاوانانه بهفیڕۆچووه كه پێیان دهوترێ زیانگهیاندن به بهسامانی دهوڵهتء 37%یش لهڕێگهی ساختهكارییهوه بهفیڕۆچووه. وهك ههوڵێكیش بۆ رووبهڕووبوونهوهی گهندهڵی تهنها لهساڵی 2010دا 873 بهرپرسی حكومی دراون بهدادگا، لهو ژمارهیهش 165 كهسیان بێتاوان دهرچوونء 709 كهسیان ئیدانهكراون، لهو ژمارهیهش 75 كهسیان پلهی بهڕێوهبهری گشتییان ههبووهو نۆ كهسیش پلهی وهزیری ههبووه.
ههر لهو راپۆرتهیدا دهستهی نهزاهه ئاشكرایكردووه، ئێستا ههزارو 437 كهس لهلایهن دادگاوه بهتۆمهتی گهندهڵی داواكراون، بهلام رێگرییهكی زۆر لهبهردهم كارهكانی دهستهی نهزاههدا بۆ بهدواداچوونء لێپێچینهوهی گهندهڵكاران دروست دهكرێت، پێشتریش رهحیم عگێلی سهرۆكی دهستهی نهزاهه ئاماژهی بهوهكردبوو كه ئهو میكانیزمانهی لهقهلاچۆكردنی گهندهڵیدا بهكاردههێنرێن لهئێستا هیچ سوودیان نییه، گرنگترین ئهو كۆسپء ئاستهنگانهش كه رێگرن لهبهردهم سهركهوتنی كارهكانی دهستهی نهزاههدا نهبوونی سهربهخۆییء نهبوونی كادری پێشكهوتووی پسپۆڕه لهبوارهكهدا، ههروهها نهبوونی تهكنۆلۆجیای پێشكهوتوو بۆ چاودێریكردنی گومانلێكراوانء كهمی بودجهی تهرخانكراوه بۆ كارهكانی دهستهی نهزاهه.
گهندهڵیی گهورهترین سهرچاوهی داهاته
دیڤید نۆسبۆم سهرۆكی رێكخراوی شهفاقیهتی نێودهوڵهتی ئاماژه بهوه دهكات كه ئهو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه، هۆكارهكهی بهتهنها نهبوونی ئاسایشء ئارامی نییه وهك بهرپرسه عیراقییهكان خۆیان باسی دهكهن، بهڵكو پێوهرهكانی چاودێریكردنء چۆنێتی جێبهجێكردنی یاساش كهموكوڕیی تێدایه.
بهرپرسانی ئهمریكاش لهو ههموو گهندهڵییهی لهعیراقدا ههیه نیگهراننء به وردیش چاودێرییان كردووه، له رۆژی 29ی ئهیلولی 2009دا راپۆرتێكی ئهمریكی رهخنهی توندی لهشێوازی رووبهڕووبوونهوهو قهلاچۆكردنی دیاردهی گهندهڵی لهعیراق گرتء باس لهوهش دهكات كه عیراق، بهو شێوازی كاركردنء مامهڵهكردنهی لهگهڵ دۆسێی فهساددا، ناتوانێت یاساكانی دژی گهندهڵی جێبهجێ بكات، ههر لهو راپۆرتهدا ئاماژه بهوهكراوه كه گهندهڵی گهورهترین سهرچاوهی داهاته بۆ گروپه چهكدارهكان، ههر گهندهڵیش رێگه بۆ گروپه چهكدارهكان خۆشدهكات كه دهست بخهنه كاروباری دهوڵهتهوهو لهو رێگایهشهوه هێرشهكانیان بۆسهر دامهزراوه حكومییهكان ئهنجام بدهن.
ههربۆیه ئهمریكییهكان پێشنیازیان كردووه باڵیۆزخانهكهیان لهبهغدا هاوكاری عیراقییهكان بكات لهدامهزراندنی لیژنهیهكدا كه سهربهخۆو تایبهت بێت به قهلاچۆكردنی گهندهڵییهوه، بهلام لهو راپۆرتهدا ئهوه خراوهتهڕوو كه ههندێك له راوێژكارهكانی سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران دژی بیرۆكهی دامهزراندنی دهزگایهكی تهواو سهربهخۆن بۆ بهگژداچوونهوهی گهندهڵی.
مهرگی بن لادن و ئابوری ئهمریکا
wWw.K-Economy.Tk
ساڵ پێشتر کاتێک که ئهلقاعیده به سهرۆکایهتی ئوسامه بن لادن له 11 ی سێبتهمبهردا هێرشیان کردهسهر سهنتهری بازرگانی جیهانی، دوو ئامانجیان له بهرچاو بوو، یهکهم ئامانج که بۆ ههمووان روون بوو کوشتنی ژمارهیهکی زۆر له خهڵک بوو، بهڵام ئامانجی دووهم که کهمتر باسی لێوهکراوه هێرشێک بوو بۆ سهر ئابوری ئهمریکا، بۆ لێدانی ئهم ئامانجهش چ شوێنێک باشتر له ناوهندی ئابوری جیهانی، که لهو کاتهدا به هێمای ئابوری ئهمریکا دهناسرا.
سێ ساڵ دوای ئهو رووداوه بن لادن له پهیامێکی ڤیدیۆییدا باسی له ئامانجی خۆی بۆ لهناوبردنی ئابوری ئهمریکا کرد، لهو پهیامهدا هاتبوو: ئێمه ئهوهنده لهسهر سیاسهتهکانی خۆمان دهوهستین تاکو ئهمریکا شکست بهێنێت... ههموو ئهمانهش سهلمێنهری ئهوهن که شکستخواردووی کۆتایی خهڵکی ئهمریکاو ئابوری ئهو وڵاتهیه.
ههروهها بن لادن وێڕای ئاماژه به پارهی خهرجکراوی 500 ههزار دۆلار بۆ جێبهجێکردنی هێرشی 11 ی سێبتهمبهر ئهم پارهیه به هیچ بهراورد دهکات له بهرامبهر ئهو پارهیهی که ئهمریکا بۆ دهستگیرکردنی و روبهڕوبوونهوهی تیرۆریزم سهرفی کردووه.
بهڵام ئایا به ڕاستی ئامانجی بن لادن ئهمه بووه؟
دژی ئهو بیرۆکهی که سهبارهت به بن لادن ههیه، ئهو هیچ کاتێک شهڕکهرێکی سهربازی بههێز نهبووه، ئهو توانایهکی بههێزی بۆ رابهری و فهرماندهییکردن ههبوو، زیاتر لهوهش که له شهڕی پارتیزانیدا بهتوانا بێت، توانای پلاندانانی ستراتيژی ههبوو، ههروهها ئهو له بنهماڵهیهکی دهوڵهمهنددا گهوره بووبو و له ههمووی سهیر ئهوهبوو له خوێندنگایهکدا که تایبهت بوو به بنهماڵه بههێزهکانی عهرهبستان بوو له زانکۆی شاعهبدولعهزیزدا بڕوانامهی ئابوری و بهڕێوبهرایهتی بازرگانی به دهست هێنابوو، واته بیرێکی بههێزی له بواری ئابوریدا ههبوو.
ههروهها ستراتيژی بن لادن بۆ دژایهتیکردنی ئهمریکا له ستراتيژی ئهلقاعیده له کاتی روبهڕوبوونهوهی سۆڤیهتی کۆن له کاتی داگیرکردنی ئهفغانستاندا وهرگیرابوو، واته شهڕی پارتیزانی به ئامانجی لهناوبردنی ههنگاو به ههنگاوی دوژمنی بههێز، که واتا له راستییهوه نزیکه ئهگهر سیاسهتی بن لادن بهوه بزانین که ویستوویهتی ئاستی خهرجکردنی پاره لهلایهن ئهمریکاوه بۆ لهناوبردنی خۆی و تیرۆریزم بهرزبکاتهوه تاوهکو کێشهی ئابوری بۆ ئهو وڵاته دروست بکات.
بهڵام بن لادن پێش ئهوهی به ئامانجهکهی بگات کوژرا، لهگهڵ ئهوهشدا توانی به رادهیهکی بهرچاو ئابوری ئهمریکا تووشی قهیران بکات.
جۆزێف ئیستیگلیتز ئابوریناسی بهناوبانگ که خهڵاتی (نۆبڵ) ی ئابوری بهدهستهێناوه، پێیوایه ئهو كهلێنه که له ئابوری ئهمریکا دروست بوو و قهیرانی ئابوری ساڵی 2008 ی لێکهوتهوه، بانکی ناوهندی ئهمریکا سیاسهتێکی رهچاو کرد تاوهکو ئهگهری قهیرانی ئابووری به هۆی هێرشی تیرۆریستییهوه له داهاتوودا کهم بکاتهوه.
ئێستاش ئهمریکا چهندین کێشهی گهورهی ئابوری ههیه و کێوێک له قهرزه حکومییهکان که له ماوهی رابردوودا باسوخواس سهبارهت به چۆنیهتی دابهزاندنی لهوانه بوو حکومهت تووشی قهیران بکات و رێژهی بهرزی بێکاری و ئاستی نزمی پێشکهوتنی ئابوری که لهچاو پێشکهوتنی ئابوری چین- دا زیاتر له جاران خۆی نیشاندهدات
سێ ساڵ دوای ئهو رووداوه بن لادن له پهیامێکی ڤیدیۆییدا باسی له ئامانجی خۆی بۆ لهناوبردنی ئابوری ئهمریکا کرد، لهو پهیامهدا هاتبوو: ئێمه ئهوهنده لهسهر سیاسهتهکانی خۆمان دهوهستین تاکو ئهمریکا شکست بهێنێت... ههموو ئهمانهش سهلمێنهری ئهوهن که شکستخواردووی کۆتایی خهڵکی ئهمریکاو ئابوری ئهو وڵاتهیه.
ههروهها بن لادن وێڕای ئاماژه به پارهی خهرجکراوی 500 ههزار دۆلار بۆ جێبهجێکردنی هێرشی 11 ی سێبتهمبهر ئهم پارهیه به هیچ بهراورد دهکات له بهرامبهر ئهو پارهیهی که ئهمریکا بۆ دهستگیرکردنی و روبهڕوبوونهوهی تیرۆریزم سهرفی کردووه.
بهڵام ئایا به ڕاستی ئامانجی بن لادن ئهمه بووه؟
دژی ئهو بیرۆکهی که سهبارهت به بن لادن ههیه، ئهو هیچ کاتێک شهڕکهرێکی سهربازی بههێز نهبووه، ئهو توانایهکی بههێزی بۆ رابهری و فهرماندهییکردن ههبوو، زیاتر لهوهش که له شهڕی پارتیزانیدا بهتوانا بێت، توانای پلاندانانی ستراتيژی ههبوو، ههروهها ئهو له بنهماڵهیهکی دهوڵهمهنددا گهوره بووبو و له ههمووی سهیر ئهوهبوو له خوێندنگایهکدا که تایبهت بوو به بنهماڵه بههێزهکانی عهرهبستان بوو له زانکۆی شاعهبدولعهزیزدا بڕوانامهی ئابوری و بهڕێوبهرایهتی بازرگانی به دهست هێنابوو، واته بیرێکی بههێزی له بواری ئابوریدا ههبوو.
ههروهها ستراتيژی بن لادن بۆ دژایهتیکردنی ئهمریکا له ستراتيژی ئهلقاعیده له کاتی روبهڕوبوونهوهی سۆڤیهتی کۆن له کاتی داگیرکردنی ئهفغانستاندا وهرگیرابوو، واته شهڕی پارتیزانی به ئامانجی لهناوبردنی ههنگاو به ههنگاوی دوژمنی بههێز، که واتا له راستییهوه نزیکه ئهگهر سیاسهتی بن لادن بهوه بزانین که ویستوویهتی ئاستی خهرجکردنی پاره لهلایهن ئهمریکاوه بۆ لهناوبردنی خۆی و تیرۆریزم بهرزبکاتهوه تاوهکو کێشهی ئابوری بۆ ئهو وڵاته دروست بکات.
بهڵام بن لادن پێش ئهوهی به ئامانجهکهی بگات کوژرا، لهگهڵ ئهوهشدا توانی به رادهیهکی بهرچاو ئابوری ئهمریکا تووشی قهیران بکات.
جۆزێف ئیستیگلیتز ئابوریناسی بهناوبانگ که خهڵاتی (نۆبڵ) ی ئابوری بهدهستهێناوه، پێیوایه ئهو كهلێنه که له ئابوری ئهمریکا دروست بوو و قهیرانی ئابوری ساڵی 2008 ی لێکهوتهوه، بانکی ناوهندی ئهمریکا سیاسهتێکی رهچاو کرد تاوهکو ئهگهری قهیرانی ئابووری به هۆی هێرشی تیرۆریستییهوه له داهاتوودا کهم بکاتهوه.
ئێستاش ئهمریکا چهندین کێشهی گهورهی ئابوری ههیه و کێوێک له قهرزه حکومییهکان که له ماوهی رابردوودا باسوخواس سهبارهت به چۆنیهتی دابهزاندنی لهوانه بوو حکومهت تووشی قهیران بکات و رێژهی بهرزی بێکاری و ئاستی نزمی پێشکهوتنی ئابوری که لهچاو پێشکهوتنی ئابوری چین- دا زیاتر له جاران خۆی نیشاندهدات
كێشهی پهنابهران له كهمپهكانی ئوسترالیا زیانی 2 ملیۆن دۆلار لێدهكهوێتهوه
wWw.K-Economy.Tk
ماوهی مانگێك زیاتره له كهمپهكانی پهنابهرانی ئوسترالیا كێشهی پهنابهران روو له زیادكردندایهو گهیشتۆته ئاكامێك كه توندوتیژی زیاتر به خۆوه دهگرێت به شێوهیهك مانگرتنی خواردن و خۆكوشتن و خۆههڵدانه خوارهوهی لهسهر بینای كهمپهكانی لهخۆگرتووه تا كار گهیشته ئهوهی له كهمپی پهنابهرانی ڤیلاوودی سهر به شاری سیدنی پهنابهران ئاگربهردهنه كهمپهكهوهو له ئهنجامدا 9 بینای كهمپهكه زهرهرمهندبن و بسووتێن.
به بهپێی وتهی وتهبێژێكی وهزارهتی كۆچبهرانی ئهو ولاتهش زیانی ئهو كارهساته گهیشتووهته 2 ملیۆن دۆلار.
ئهوهی جێی ئاماژهیه له كهمپی برۆدمیدۆزی سهر به مالبۆرن چهندین دیاردهی مانگرتن و ناڕهزایی پهنابهران ئێستاش بهردهوامه، ههروهها له كهمپی كۆرتن پهنابهرێكی ئهفغانی گیانی لهدهستداوهو دایكی داوادهكات كه لاشهكهی بگهڕێننهوه بۆ ئهفغانستان كه تا ئێستا هۆكاری مردنهكهی نهزانراوه ئایا خۆی كوشتووه یاخوو مردووه،
لهبارهی ئهم پشێویانهی ئهم كهمپانهی ئوسترالیایان گرتووهتهوه سكۆت مۆریسۆن كه بهرگریدهكات له مافی پهنابهران له ئوسترالیا دهڵێت: هاتنه كایهی ئهم قهیران و پشێویهی بهسهر كهمپهكان و پهنابهرانی ناو ئهم كهمپانه دێت كه ئهنجامی ئهو بهڵێنه بێ بنهماو چهواشهكاریانهیه كه حكومهت دهیدات و كاری پێناكرێت، زۆر هێشتنهوهی پهنابهران و بێزاركردنیان بێ لێپرسینهوه و كهمپهكان سیستمی سهربازی تیاپیاده دهكرێت و مامهڵهی خراپ و ناشایسته لهگهڵ خێزان و منداڵهكان دهكرێت كه له ههندێ لهم كهمپانه ئهندامانی خێزان و منداڵیان لهیهكتر جیاكردووهتهوه، كه لهگهڵ پهیڕهو و بڕیاری یاسای پهنابهران ناگونجێت.
ههر لهم بارهیهوه وتهبێژهكهری وهزارهتی پهناههندهو كۆچبهرانی ئوسترالیا وتی: لێكۆڵینهوه لهگهڵ پهنابهران ماوهیهكی باشی دهوێت بۆ زانینی زانیاری وردتر له بارهی ئهو كهسانهی بهشێوهیهكی نایاسایی دێنه وڵاتهكهو داوای مافی پهناههندهیی دهكهن، بۆ نموونه زۆربهی ئهو پهنابهرانهی هاتوون ناسنامهیان پێ نیهو تهنانهت شوێنی هاتنهكهشیان و باری كۆمهڵایهتیشیان نازانرێ و هۆی بهجێهشتنی وڵاتهكهشی و زۆر لایهنی تر كه دهبێت لێپرسینهوهو رونكردنهوهی له بارهوه بدرێت پهنابهری وای تێدایه 4 تا 5 زمان دهزانێت و ههرجارهی بهزمانێك كهیسی خۆی پێشكهشدهكات، پهنابهرمان لایه له وڵاتێكی تری ئارامهوه هاتووه كه پاسپۆڕتی ئهو وڵاتهی ههیه كه پێشتر پهنابهربووه لهوێ و زانیاریمان له بارهیهوه دهستكهوتووه، ههروهها وتیشی: كه ئهم كارانهی پهنابهران پهنای بۆ دهبهن وهك مانگرتن و خۆكوشتن و سووتاندنی كهمپهكان كه جێی حهوانهوهی خۆیانه زیان به خۆیان و بهكهیسهكانیان دهگهیهنێت هیچ وڵاتێك كهسانی تێكدهر ئاژاوهچی داڵده نادات.
بڕیاره له رۆژی 3-5 هوه وهزارهتی پهنابهرو كۆچبهرانی ئوسترالیا له ئاكامی لێكۆڵینهوهو بهدواداچوونی باری پهنابهران و كهمپهكانیان چهند گۆڕانكارییهك له یاسای كۆچبهران بكات و پێشكهشی پارلهمانی ئوسترالیای بكات.
به بهپێی وتهی وتهبێژێكی وهزارهتی كۆچبهرانی ئهو ولاتهش زیانی ئهو كارهساته گهیشتووهته 2 ملیۆن دۆلار.
ئهوهی جێی ئاماژهیه له كهمپی برۆدمیدۆزی سهر به مالبۆرن چهندین دیاردهی مانگرتن و ناڕهزایی پهنابهران ئێستاش بهردهوامه، ههروهها له كهمپی كۆرتن پهنابهرێكی ئهفغانی گیانی لهدهستداوهو دایكی داوادهكات كه لاشهكهی بگهڕێننهوه بۆ ئهفغانستان كه تا ئێستا هۆكاری مردنهكهی نهزانراوه ئایا خۆی كوشتووه یاخوو مردووه،
لهبارهی ئهم پشێویانهی ئهم كهمپانهی ئوسترالیایان گرتووهتهوه سكۆت مۆریسۆن كه بهرگریدهكات له مافی پهنابهران له ئوسترالیا دهڵێت: هاتنه كایهی ئهم قهیران و پشێویهی بهسهر كهمپهكان و پهنابهرانی ناو ئهم كهمپانه دێت كه ئهنجامی ئهو بهڵێنه بێ بنهماو چهواشهكاریانهیه كه حكومهت دهیدات و كاری پێناكرێت، زۆر هێشتنهوهی پهنابهران و بێزاركردنیان بێ لێپرسینهوه و كهمپهكان سیستمی سهربازی تیاپیاده دهكرێت و مامهڵهی خراپ و ناشایسته لهگهڵ خێزان و منداڵهكان دهكرێت كه له ههندێ لهم كهمپانه ئهندامانی خێزان و منداڵیان لهیهكتر جیاكردووهتهوه، كه لهگهڵ پهیڕهو و بڕیاری یاسای پهنابهران ناگونجێت.
ههر لهم بارهیهوه وتهبێژهكهری وهزارهتی پهناههندهو كۆچبهرانی ئوسترالیا وتی: لێكۆڵینهوه لهگهڵ پهنابهران ماوهیهكی باشی دهوێت بۆ زانینی زانیاری وردتر له بارهی ئهو كهسانهی بهشێوهیهكی نایاسایی دێنه وڵاتهكهو داوای مافی پهناههندهیی دهكهن، بۆ نموونه زۆربهی ئهو پهنابهرانهی هاتوون ناسنامهیان پێ نیهو تهنانهت شوێنی هاتنهكهشیان و باری كۆمهڵایهتیشیان نازانرێ و هۆی بهجێهشتنی وڵاتهكهشی و زۆر لایهنی تر كه دهبێت لێپرسینهوهو رونكردنهوهی له بارهوه بدرێت پهنابهری وای تێدایه 4 تا 5 زمان دهزانێت و ههرجارهی بهزمانێك كهیسی خۆی پێشكهشدهكات، پهنابهرمان لایه له وڵاتێكی تری ئارامهوه هاتووه كه پاسپۆڕتی ئهو وڵاتهی ههیه كه پێشتر پهنابهربووه لهوێ و زانیاریمان له بارهیهوه دهستكهوتووه، ههروهها وتیشی: كه ئهم كارانهی پهنابهران پهنای بۆ دهبهن وهك مانگرتن و خۆكوشتن و سووتاندنی كهمپهكان كه جێی حهوانهوهی خۆیانه زیان به خۆیان و بهكهیسهكانیان دهگهیهنێت هیچ وڵاتێك كهسانی تێكدهر ئاژاوهچی داڵده نادات.
بڕیاره له رۆژی 3-5 هوه وهزارهتی پهنابهرو كۆچبهرانی ئوسترالیا له ئاكامی لێكۆڵینهوهو بهدواداچوونی باری پهنابهران و كهمپهكانیان چهند گۆڕانكارییهك له یاسای كۆچبهران بكات و پێشكهشی پارلهمانی ئوسترالیای بكات.
كشتوكاڵ وهك نابووتترین كهرتی ئابووری عیراق
wWw.K-Economy.Tk
ههرچهنده له كۆندا ولاتی نێوان دوو رووبار (میزۆپۆتامیا)، بههۆیبهتوانایی دانیشتوانهكهییء بوونیئاوء خاكیبهپیتء دهورانیچوار وهرزهكهی، سهرچاوهیهكی دهوڵهمهندی خۆراك بووه، ههتا ساڵی 1983ش له عیراقهوه دانهوێڵهء گۆشتء خۆراكء گهلێكی دیكه ههناردهی ولاتانیتر كراوه، بهلام لهدوای ئهو مێژووهوه رژێمهكهی ێدام حسێن، عیراقی رووبهڕووی جهنگێكی درێژخایهنی خوێناوی كردهوه، نهك ههر دهستی كاری ناوخۆیی كرد بهسوتهمهنی ئهو جهنگه، بهڵكو زۆربهی داهاتی ولاتیشی بۆ ئهو مهبهسته تهرخانكردء ساڵ دوای ساڵ بهرههمی ناوخۆیی رووی لهداكشان كرد، لهبهرامبهردا هێنانی خۆراكء پێداویستییهكانی ناوخۆ روویان له ههڵكشانكرد، تا كارگهیشته ئهوهی كهرتی كشتوكاڵ بووه نابوتترین كهرتی ئابووری عیراقء خودی جوتیاریش لهتاكێكی بهرههمهێنهوه بووه تاكێكی بهكاربهر.
چهندین ملیار دۆلار بۆ كڕینی خۆراك
دوای 28 ساڵ ئێستا ژمارهیدانیشتوانیعیراق زیاتر له 32 ملیۆن كهسهء 95%ی بودجهی ولاتیش پشت به فرۆشتنی نهوت دهبهستێت، بهدیوهكهی تردا دهتوانین بڵێین كهرتی كشتوكاڵ نهك ههر بهشدارنییه له تێكڕای گهشهی بهرههمی نهتهوهیی، بهڵكو لاوازیی ئهو كهرته قورساییهكی زۆری لهسهر بودجهی ولاتیش دروستكردوه، بهجۆرێك لهبودجهی ساڵی 2011دا تهنها بۆ كڕینی بهشهخۆراكی مانگانهی هاولاتیان بڕی زیاتر له 4 تریلیۆن دینار بۆ ئهو مهبهسته تهرخانكراوه، كه بهپێی وتهی وهزیری بازرگانی عیراق ئهو پارهیه بڕێكی زۆر كهمهء لهمساڵدا پێویستیان به 8 ترلیۆن دیناره بۆ دابینكردنی 5 جۆر لهو خۆراكانه، كه بهشی ههره زۆری لهولاتانی جیهانهوه دهكڕدرێتء بهشێكی زۆر كهمیشی له جوتیارانی ناوخۆ دهكڕدرێتهوه. بهدیوێكی تریشدا ئهمه یهكێكه لهو رێگهیانهی كه سالانه بههۆیهوه چهندین ملیار دۆلار بهدراوی قورس دهڕواته دهرهوهی عیراق.
جوتیار دهبێته بهكاربهر
دهتوانین بڵێین ئێستا عیراقی دهوڵهمهنده بهنهوتء سهرچاوه سروشتییهكان، گهورهترین ولاتی بهكاربهره كه بهشێوهیهكی سهرهكی پشت بهبهرههمی ولاتانی دیكه دهبهستێتء 23%یدانیشتوانهكهی واته یهك لهسهر چواریعیراقییهكان لهژێر هێڵیههژاریهوه دهژین، كه زۆربهیان لهناوچهكانیدهرهوهیشاردا دهژینو تهنها 16%یان دانیشتوی شارهكانن، واتا دانیشتوانی گوندهكانیش بههۆی چهندین هۆكارهوه بونهته بهكاربهرء بهدهست ههژاریهوه دهناڵێنن. ڕهنگه بۆ ههر كهسێك جێگهی سهرسوڕَمان بێت دانیشتوانی گوندهكانء ناوچه كشتوكاڵییهكان خودی خۆیان بهدهست ههژاریهوه بناڵێنن. (بهپێی ئامارهكانی وهزارهتی پلاندانانی عیراق بێكاریء ههژاری لهناو گوندهكاندا زیاتره به بهراورد بهشارهكان)، ئهمهش درێژكراوهی دهرئهنجامی ئهو سیاسهتهیه كه رژێمهكهی ێهدام حسێن ههتا ساڵی 2003 پهیڕهوی دهكرد، بهلام ئهوهی جێی سهرنجه بهكهوتنی ئهو رژێمهش دۆخهكه لهشوێنی خۆیدا ماوهتهوهء هێشتا حكومهت پلانێكی روونی نییه بۆ پهرهپێدانی كهرتی كشتوكاڵء بوژانهوهی بهروبومی ناوخۆیی، لهههمان كاتیشدا چهند هۆكارێك ههن لهوانه كهمبوونهوهی ئاوی رووباری دیجلهء فوراتء بهرزبونهوهی پلهی گهرماء دیاردهی بهبیابان بوون، كه ڕهنگه لهسهرووی دهسهلاتی حكومهتی ئێستای عیراقهوه بێت، سهرباری ئهوهش حكومهت هێشتا خاوهنی پلانێكی ڕوو نییه بۆ دهرچوون لهو قهیرانه.
ئاشتكردنهوهی جوتیارء زهوی
ماوهی چهند ساڵێكه وهزارهتی بازرگانی عیراقء ههرێمی كوردستان، بهپێی بهرنامهیهك دانهوێڵهی جوتیاران بهنرخی هاندان (تشجیعی) دهكڕێتهوه، بهئامانجی زیادكردنی بهرههمی ناوخۆییء پشت بهستن بهبهرههمی ناوخۆییء گێڕانهوهی جوتیار له تاكێكی بهكاربهرهوه بۆ بهرههمهێنهرء ئاشتكردنهوهی جوتیار لهگهڵ زهویهكهی، بهلام هێشتا بهرههمی ناوخۆیی لهئاسته مهترسیدارهكاندایه، بهپێی وتهی (د.خهیرولا حسن بابكر) وهزیری بازرگانی عیراق سالانه عیراق پێویستی به 4 ملیۆن تۆن گهنم ههیه بۆ دروستكردنی ئارد بۆ هاوولاتیان، لهو بڕهش ساڵی 2010 بڕی 1 ملیۆنء 500 ههزار تۆن گهنم بهرههمهێنراوهء رهنگه ئهمساڵ لهوه زیاتر بێت، بهوپێیهش لهئێستادا عیراق توانای بهرههمهێنانی 37,5%ی پێداویستییهكانی خۆی ههیه، كه دهكاته یهك لهسهر سێ، ئهمه لهكاتێكدایه عیراق خاوهنی زهوییهكی بهپیتء سهرچاوهیهكی زۆری ئاوو داهاتێكی قهبهی نهوته كه دهتوانرێت لهڕێگهی هێنانی تهكنهلۆژیای نوێوه ئاستی بهرههمه كشتوكاڵییهكان زیاد بكاتء بهدروستكردنی چهندین بهنداویش قهرهبووی كهمبوونهوهی ئاوی رووبارهكان بكاتهوه.
ههنگاوه پێویستهكان
لهدوای 8 ساڵ لهڕووخانی حكومهتی بهعس، هێشتا ئابووری عیراق بهدهست چهندین كێشهی گهورهوه دهناڵێنێت كه چارهسهركردنی پلانێكی تۆكمهء بودجهیهكی باشی دهوێت، شان بهشانی ئهوهش پێویسته حكومهتی عیراقء ههرێمی كوردستان كهرتی وهبهرهێنان بهئاراستهی بوژاندنهوهی كهرتی كشتوكاڵء پیشهسازیی تهیار بكهن، لهههمانكاتدا هانی وهبهرهێنهران بدهن بۆ كاركردن لهو دوو كهرتهدا، ههروهها پێویسته حكومهت ئاسانكاریی تهواو بكات بۆ وهبهرهێنهران لهڕووی مۆڵهتپێدانی پڕۆژهكانء پێشكهش كردنی قهرزی درێژخایهن بهكهمترین نرخی سوود یان بهبێ سوود، ههروهها كڕینهوهی بهرههمی جوتیارانء هاندانء پاڵپشتیكردنیانء هێنانی تهكنۆلۆژیای نوێی سهردهم بۆ زیادكردنی بهرههمی ههر دۆنمێك به كهمترین تێچوون. بهئامانجی گهیشتنه قۆناغی خۆژێنیء دهربازكردنی ئاسایشی خۆراك لهو مهترسیانهی لهئێستادا رووبهڕووی بۆتهوه
چهندین ملیار دۆلار بۆ كڕینی خۆراك
دوای 28 ساڵ ئێستا ژمارهیدانیشتوانیعیراق زیاتر له 32 ملیۆن كهسهء 95%ی بودجهی ولاتیش پشت به فرۆشتنی نهوت دهبهستێت، بهدیوهكهی تردا دهتوانین بڵێین كهرتی كشتوكاڵ نهك ههر بهشدارنییه له تێكڕای گهشهی بهرههمی نهتهوهیی، بهڵكو لاوازیی ئهو كهرته قورساییهكی زۆری لهسهر بودجهی ولاتیش دروستكردوه، بهجۆرێك لهبودجهی ساڵی 2011دا تهنها بۆ كڕینی بهشهخۆراكی مانگانهی هاولاتیان بڕی زیاتر له 4 تریلیۆن دینار بۆ ئهو مهبهسته تهرخانكراوه، كه بهپێی وتهی وهزیری بازرگانی عیراق ئهو پارهیه بڕێكی زۆر كهمهء لهمساڵدا پێویستیان به 8 ترلیۆن دیناره بۆ دابینكردنی 5 جۆر لهو خۆراكانه، كه بهشی ههره زۆری لهولاتانی جیهانهوه دهكڕدرێتء بهشێكی زۆر كهمیشی له جوتیارانی ناوخۆ دهكڕدرێتهوه. بهدیوێكی تریشدا ئهمه یهكێكه لهو رێگهیانهی كه سالانه بههۆیهوه چهندین ملیار دۆلار بهدراوی قورس دهڕواته دهرهوهی عیراق.
جوتیار دهبێته بهكاربهر
دهتوانین بڵێین ئێستا عیراقی دهوڵهمهنده بهنهوتء سهرچاوه سروشتییهكان، گهورهترین ولاتی بهكاربهره كه بهشێوهیهكی سهرهكی پشت بهبهرههمی ولاتانی دیكه دهبهستێتء 23%یدانیشتوانهكهی واته یهك لهسهر چواریعیراقییهكان لهژێر هێڵیههژاریهوه دهژین، كه زۆربهیان لهناوچهكانیدهرهوهیشاردا دهژینو تهنها 16%یان دانیشتوی شارهكانن، واتا دانیشتوانی گوندهكانیش بههۆی چهندین هۆكارهوه بونهته بهكاربهرء بهدهست ههژاریهوه دهناڵێنن. ڕهنگه بۆ ههر كهسێك جێگهی سهرسوڕَمان بێت دانیشتوانی گوندهكانء ناوچه كشتوكاڵییهكان خودی خۆیان بهدهست ههژاریهوه بناڵێنن. (بهپێی ئامارهكانی وهزارهتی پلاندانانی عیراق بێكاریء ههژاری لهناو گوندهكاندا زیاتره به بهراورد بهشارهكان)، ئهمهش درێژكراوهی دهرئهنجامی ئهو سیاسهتهیه كه رژێمهكهی ێهدام حسێن ههتا ساڵی 2003 پهیڕهوی دهكرد، بهلام ئهوهی جێی سهرنجه بهكهوتنی ئهو رژێمهش دۆخهكه لهشوێنی خۆیدا ماوهتهوهء هێشتا حكومهت پلانێكی روونی نییه بۆ پهرهپێدانی كهرتی كشتوكاڵء بوژانهوهی بهروبومی ناوخۆیی، لهههمان كاتیشدا چهند هۆكارێك ههن لهوانه كهمبوونهوهی ئاوی رووباری دیجلهء فوراتء بهرزبونهوهی پلهی گهرماء دیاردهی بهبیابان بوون، كه ڕهنگه لهسهرووی دهسهلاتی حكومهتی ئێستای عیراقهوه بێت، سهرباری ئهوهش حكومهت هێشتا خاوهنی پلانێكی ڕوو نییه بۆ دهرچوون لهو قهیرانه.
ئاشتكردنهوهی جوتیارء زهوی
ماوهی چهند ساڵێكه وهزارهتی بازرگانی عیراقء ههرێمی كوردستان، بهپێی بهرنامهیهك دانهوێڵهی جوتیاران بهنرخی هاندان (تشجیعی) دهكڕێتهوه، بهئامانجی زیادكردنی بهرههمی ناوخۆییء پشت بهستن بهبهرههمی ناوخۆییء گێڕانهوهی جوتیار له تاكێكی بهكاربهرهوه بۆ بهرههمهێنهرء ئاشتكردنهوهی جوتیار لهگهڵ زهویهكهی، بهلام هێشتا بهرههمی ناوخۆیی لهئاسته مهترسیدارهكاندایه، بهپێی وتهی (د.خهیرولا حسن بابكر) وهزیری بازرگانی عیراق سالانه عیراق پێویستی به 4 ملیۆن تۆن گهنم ههیه بۆ دروستكردنی ئارد بۆ هاوولاتیان، لهو بڕهش ساڵی 2010 بڕی 1 ملیۆنء 500 ههزار تۆن گهنم بهرههمهێنراوهء رهنگه ئهمساڵ لهوه زیاتر بێت، بهوپێیهش لهئێستادا عیراق توانای بهرههمهێنانی 37,5%ی پێداویستییهكانی خۆی ههیه، كه دهكاته یهك لهسهر سێ، ئهمه لهكاتێكدایه عیراق خاوهنی زهوییهكی بهپیتء سهرچاوهیهكی زۆری ئاوو داهاتێكی قهبهی نهوته كه دهتوانرێت لهڕێگهی هێنانی تهكنهلۆژیای نوێوه ئاستی بهرههمه كشتوكاڵییهكان زیاد بكاتء بهدروستكردنی چهندین بهنداویش قهرهبووی كهمبوونهوهی ئاوی رووبارهكان بكاتهوه.
ههنگاوه پێویستهكان
لهدوای 8 ساڵ لهڕووخانی حكومهتی بهعس، هێشتا ئابووری عیراق بهدهست چهندین كێشهی گهورهوه دهناڵێنێت كه چارهسهركردنی پلانێكی تۆكمهء بودجهیهكی باشی دهوێت، شان بهشانی ئهوهش پێویسته حكومهتی عیراقء ههرێمی كوردستان كهرتی وهبهرهێنان بهئاراستهی بوژاندنهوهی كهرتی كشتوكاڵء پیشهسازیی تهیار بكهن، لهههمانكاتدا هانی وهبهرهێنهران بدهن بۆ كاركردن لهو دوو كهرتهدا، ههروهها پێویسته حكومهت ئاسانكاریی تهواو بكات بۆ وهبهرهێنهران لهڕووی مۆڵهتپێدانی پڕۆژهكانء پێشكهش كردنی قهرزی درێژخایهن بهكهمترین نرخی سوود یان بهبێ سوود، ههروهها كڕینهوهی بهرههمی جوتیارانء هاندانء پاڵپشتیكردنیانء هێنانی تهكنۆلۆژیای نوێی سهردهم بۆ زیادكردنی بهرههمی ههر دۆنمێك به كهمترین تێچوون. بهئامانجی گهیشتنه قۆناغی خۆژێنیء دهربازكردنی ئاسایشی خۆراك لهو مهترسیانهی لهئێستادا رووبهڕووی بۆتهوه
سێ پڕۆژهی كۆمهڵگهی پیشهیی له ههولێرو سلێمانی و دهۆك دروستدهكرێن
وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم كار لهسهر دانانی دیزاین و ئهنجامدانی 3 پڕۆژهی كۆمهڵگهی پیشهیی لهسهر روبهری 200 دۆنم زهوی له ههرێمی كوردستاندا دهكات.
ئهندازیار سهروهت مستهفا بهڕێوهبهری گشتی بیناسازی له وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم رايگهیاند: ئێستا ئێمه وهكو وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم كار لهسهر دانانی دیزاین و ئهنجامدانی 3 پڕۆژهی كۆمهڵگهی پیشهیی له ههرێمی كوردستاندا له ههریهك لهپارێزگاكانی ههولێرو سلێمانی و دهۆك دهكهین، پڕۆژهكانیش بریتین له دروستكردنی كۆمهڵگهی پیشهیی به ههموو بهش و پێداویستی و كهرهستهكانییهوه، ههر لهڕووی دروستكردنی بینای بهشهكان بهشێوهیهكی مۆدێرن و شارستانییانه تادهگاته دابینكردنی ئامێرو كهرهستهكان بۆ ناو كۆمهڵگاكه، بۆئهوهی بتوانین كادیرو شارهزای مامناوهند له ههموو بواره پیشهییهكاندا پێبگهیهنین كه دهبنههۆی پێشخستنی كۆمهڵگه له ههموو بواره جیاوازهكاندا.
وتیشی: ئهنجامدانی ئهو پڕۆژهیهش له چهندین بهشی وهكو ئۆتۆمبێل و بیناسازی و كشتوكاڵ و ئاژهڵداری و باخداری و ههنگهوانی و پهلهوهرو كارهباو له قوتونان و ئاسنگهری و دارتاشی و لهحیمكاری و میكانیكی و ئهلیكترۆنی و كارگێڕی و چهندین بهشی تر لهخۆدهگرن، كه ئومێدمان وایه بهشێكی زۆری پێداویستییه زهرورییهكانی كۆمهڵگهكهمان له داهاتوودا لهڕێگهی ئهو كۆمهڵگه پیشهییانهوه دابیندهكرێن، بۆیه ئێستا ئێمه وهكو وهزارهتهكهمان كار لهسهر ئامادهكردنی دیزاینێكی مۆدێرن و پێشكهوتوو دهكهین بۆ دروستكردنی.
راشیگهیاند: بهپێی رێنماییهكان دهبێت ئهو كۆمهڵگه پیشهییانه له دهرهوهی شاره گهورهكاندا دروستبكرێن، تا نهبنههۆی زیانگهیاندن بهژینگهی شارهكان و تهندروستی هاووڵاتیان، چونكه ئهو كۆمهڵگه پیشهییانه چهندین بهشی جیاجیا لهخۆدهگرن و ههر كۆمهڵگهیهكی پیشهییش لهمانه لهسهر رووبهری 200 دۆنم زهوی دروستدهكرێن، ههروهها بڕیاریشه بۆ ههر كۆمهڵگهیهكی پیشهییش، بهشی ناوخۆیی له نزیكی كۆمهڵگاكهدا بۆ مانهوهو نیشتهجێبوونی شارهزاو كارمهندهكانی دروستبكرێت.
راشیگهیاند: ئهوهی زۆر گرنگه له دروستكردنی ئهو كۆمهڵگا پیشهییانهدا، ئامادهكردنی دیزاینێكی مۆدێرن و پێشكهوتووه بۆ دروستكردنی بینای كۆمهڵگاكان، له ههمان كاتیشدا دابینكردنی ئامێرو پێداویستی پێشكهوتووه بۆ ئهو كۆمهڵگایانه، بۆ ئهو مهبهستهش بڕیاره سود له تهكنهلۆجیاو شارهزایی كۆمپانیا بیانییهكان وهربگرین و گرێبهستیان لهگهڵدا ئیمزا بكهین، تائێستاش بۆ ئهم مهبهسته چهندین كۆمپانیای بیانی سهردانی وهزارهتهكهمانی كردووه بۆئهوهی گرێبهستی ئامادهكردنی دیزاینی ئهو پڕۆژانهی لهگهڵدا ئیمزابكهین و ئامێرو پێداویستییهكانی ناو كۆمهڵگاكانمان بۆ دابینبكهن كه خۆشبهختانه ئێستا ئهو 3 پڕۆژهیه بودجهی پێویستیان بۆ دیاریكراوهو ههر كاتێكیش بودجهی گشتی ههرێم پهسهندكرا، ئهوا ئێمه دهستبهجێبهجێكردنی ئهو پڕۆژانه دهكهین.
ئاشكراشیكرد كه بۆ كاركردن لهو كۆمهڵگه پیشهییانهدا، وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم له بهرنامهیدایه كه سود له شارهزایی و پسپۆڕی ههموو ئهو دهرچووانه وهربگرێت كه له ئامادهییه پیشهییهكاندا بڕوانامه وهردهگرن، بۆئهوهی بتوانرێت ئاست و داهاتووی خوێندنی پیشهیی له ههرێمی كوردستاندا بهرز بكرێتهوهو له ههمان كاتیشدا بهشێكی زۆری ئهو دهرچووه پیشهییانه له كێشهی بێكاری و بێ بهرههمی رزگاریان ببێت و دهرفهتی كاركردنیان بۆ بدۆزرێتهوه، بۆ ئهوهی لهو كۆمهڵگا پیشهییانهدا كاربكهن و رۆڵی خۆیان له بوژاندنهوهی بواری ئابوری و ئاوهدانكردنهوهی ههرێمی كوردستاندا ببینن.
ئهندازیار سهروهت مستهفا بهڕێوهبهری گشتی بیناسازی له وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم رايگهیاند: ئێستا ئێمه وهكو وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم كار لهسهر دانانی دیزاین و ئهنجامدانی 3 پڕۆژهی كۆمهڵگهی پیشهیی له ههرێمی كوردستاندا له ههریهك لهپارێزگاكانی ههولێرو سلێمانی و دهۆك دهكهین، پڕۆژهكانیش بریتین له دروستكردنی كۆمهڵگهی پیشهیی به ههموو بهش و پێداویستی و كهرهستهكانییهوه، ههر لهڕووی دروستكردنی بینای بهشهكان بهشێوهیهكی مۆدێرن و شارستانییانه تادهگاته دابینكردنی ئامێرو كهرهستهكان بۆ ناو كۆمهڵگاكه، بۆئهوهی بتوانین كادیرو شارهزای مامناوهند له ههموو بواره پیشهییهكاندا پێبگهیهنین كه دهبنههۆی پێشخستنی كۆمهڵگه له ههموو بواره جیاوازهكاندا.
وتیشی: ئهنجامدانی ئهو پڕۆژهیهش له چهندین بهشی وهكو ئۆتۆمبێل و بیناسازی و كشتوكاڵ و ئاژهڵداری و باخداری و ههنگهوانی و پهلهوهرو كارهباو له قوتونان و ئاسنگهری و دارتاشی و لهحیمكاری و میكانیكی و ئهلیكترۆنی و كارگێڕی و چهندین بهشی تر لهخۆدهگرن، كه ئومێدمان وایه بهشێكی زۆری پێداویستییه زهرورییهكانی كۆمهڵگهكهمان له داهاتوودا لهڕێگهی ئهو كۆمهڵگه پیشهییانهوه دابیندهكرێن، بۆیه ئێستا ئێمه وهكو وهزارهتهكهمان كار لهسهر ئامادهكردنی دیزاینێكی مۆدێرن و پێشكهوتوو دهكهین بۆ دروستكردنی.
راشیگهیاند: بهپێی رێنماییهكان دهبێت ئهو كۆمهڵگه پیشهییانه له دهرهوهی شاره گهورهكاندا دروستبكرێن، تا نهبنههۆی زیانگهیاندن بهژینگهی شارهكان و تهندروستی هاووڵاتیان، چونكه ئهو كۆمهڵگه پیشهییانه چهندین بهشی جیاجیا لهخۆدهگرن و ههر كۆمهڵگهیهكی پیشهییش لهمانه لهسهر رووبهری 200 دۆنم زهوی دروستدهكرێن، ههروهها بڕیاریشه بۆ ههر كۆمهڵگهیهكی پیشهییش، بهشی ناوخۆیی له نزیكی كۆمهڵگاكهدا بۆ مانهوهو نیشتهجێبوونی شارهزاو كارمهندهكانی دروستبكرێت.
راشیگهیاند: ئهوهی زۆر گرنگه له دروستكردنی ئهو كۆمهڵگا پیشهییانهدا، ئامادهكردنی دیزاینێكی مۆدێرن و پێشكهوتووه بۆ دروستكردنی بینای كۆمهڵگاكان، له ههمان كاتیشدا دابینكردنی ئامێرو پێداویستی پێشكهوتووه بۆ ئهو كۆمهڵگایانه، بۆ ئهو مهبهستهش بڕیاره سود له تهكنهلۆجیاو شارهزایی كۆمپانیا بیانییهكان وهربگرین و گرێبهستیان لهگهڵدا ئیمزا بكهین، تائێستاش بۆ ئهم مهبهسته چهندین كۆمپانیای بیانی سهردانی وهزارهتهكهمانی كردووه بۆئهوهی گرێبهستی ئامادهكردنی دیزاینی ئهو پڕۆژانهی لهگهڵدا ئیمزابكهین و ئامێرو پێداویستییهكانی ناو كۆمهڵگاكانمان بۆ دابینبكهن كه خۆشبهختانه ئێستا ئهو 3 پڕۆژهیه بودجهی پێویستیان بۆ دیاریكراوهو ههر كاتێكیش بودجهی گشتی ههرێم پهسهندكرا، ئهوا ئێمه دهستبهجێبهجێكردنی ئهو پڕۆژانه دهكهین.
ئاشكراشیكرد كه بۆ كاركردن لهو كۆمهڵگه پیشهییانهدا، وهزارهتی پهروهردهی حكومهتی ههرێم له بهرنامهیدایه كه سود له شارهزایی و پسپۆڕی ههموو ئهو دهرچووانه وهربگرێت كه له ئامادهییه پیشهییهكاندا بڕوانامه وهردهگرن، بۆئهوهی بتوانرێت ئاست و داهاتووی خوێندنی پیشهیی له ههرێمی كوردستاندا بهرز بكرێتهوهو له ههمان كاتیشدا بهشێكی زۆری ئهو دهرچووه پیشهییانه له كێشهی بێكاری و بێ بهرههمی رزگاریان ببێت و دهرفهتی كاركردنیان بۆ بدۆزرێتهوه، بۆ ئهوهی لهو كۆمهڵگا پیشهییانهدا كاربكهن و رۆڵی خۆیان له بوژاندنهوهی بواری ئابوری و ئاوهدانكردنهوهی ههرێمی كوردستاندا ببینن.
ئهمهریكا .. لهمانگى ڕابردوو ههلى كاركردن زیادیكردووه و رێژهى بیكارى بۆ (9%) بهرزبۆتهوه
wWw.K-Economy.Tk
لهمانگى نیسانى ڕابردوو ئابوورى ئهمهریكا بهپاڵپشتى كهرتى تایبهت توانیوێتى ژمارهیهكى زۆر ههلى كاركردن بۆ هاووڵاتیانى ئهو وڵاته بڕهخسێنێت بهشێوهیهك كه لهماوهى یازده مانگى ڕابردوو بێ وێنه بووه و پێشبینهكانى تێپهڕاندووه .
لهو بارییهوه وهزارهتى كارى ئهمهریكا له بهیاننامهیهكدا بڵاویكردهوه كه كهرتى كارى ولاتهكهى بوژانهوهیهكى بهرچاوى بهخۆیهوه بینینوه بهجۆرێك له كهرتى كشتوكاڵى دووسهدوچلوچوار ههزار ههلى كاركردن زیادیكردووه كهئهمهیش بهرزترین رێژهیه له ماوهى یازده مانگى ڕابردوودا .
بهپێى بهیننامهكه لهههمان مانگدا له كهرتى تایبهت 268 ههزار ههلى كار زیادیكردووه . وهزارهتى كارى ئهمهریكا ئاماژهى بهوهیش كردووه كه رێژهى بێكارى له ئهمهریكا له مانگى نیسانى ڕابردوو بۆ نۆ لهسهدا بهرزبۆتهوه .
لهو بارییهوه وهزارهتى كارى ئهمهریكا له بهیاننامهیهكدا بڵاویكردهوه كه كهرتى كارى ولاتهكهى بوژانهوهیهكى بهرچاوى بهخۆیهوه بینینوه بهجۆرێك له كهرتى كشتوكاڵى دووسهدوچلوچوار ههزار ههلى كاركردن زیادیكردووه كهئهمهیش بهرزترین رێژهیه له ماوهى یازده مانگى ڕابردوودا .
بهپێى بهیننامهكه لهههمان مانگدا له كهرتى تایبهت 268 ههزار ههلى كار زیادیكردووه . وهزارهتى كارى ئهمهریكا ئاماژهى بهوهیش كردووه كه رێژهى بێكارى له ئهمهریكا له مانگى نیسانى ڕابردوو بۆ نۆ لهسهدا بهرزبۆتهوه .
رێگهیهكی نوێ بۆ رواندنی رووهك
زۆر كهس خوازیارن بتوانن (تهماته، خهیار، كاهو، بیبهر) .....هتد، بڕوێنن به شێوازێك كه ئهركی كهم بێت و بهروبوومی باشیشی ههبێت، شێوازێكی تازهیه ههیه كه زۆر لهباره بۆ ئهو جۆره رواندنه، بهتایبهتی له شوێنێك كه خاك و زهوی و ئاو كهمبێت، چونكه بهگوێرهی ئهم سیستمه، تۆ و ئاو بهفیڕۆ نادهیت و پێویستیشت به زهوی زۆر نیه.
داهێنهری ئهم سیستمه نوێیه ناوی (رهی نیوستید) ـه له كومپانیای ئم ئس سي .كه سندوقێكی ئاساییه له پلاستیك و له دووتوێ پێكهاتووه، وهك له وێنهكهدا دهبینرێت.
توێی سهرهوه پێكهاتووه له سندوقێكی كون كون كه له ناوهڕاستیدا كونێك به ئهندازهی دهمهپیاڵهیهكی لێههڵكۆڵدراوه، خاك دهكرێته ئهوهیانهوه، كه دهگاته بنی سندوقی یهكهم لهژێرهوه، لێرهوه گڵهكه ئاو وهردهگرێت و تهڕاییهكه سهردهكهوێت بۆ بهشی سهرهوهش، رووهكهكه بهگوێرهی پێویستی خۆی ئاو وهردهگرێت، به واتای هیچ كات تینووی نابێت.
بۆ مهبهستی پڕكردنی ئهمبارهكهی خوارهوه (سندوقوكهی ژێرهوه)، بۆرییهكی پلاستیك له سوچێكی ئامێرهكهوه دهگهیهنرێته خوارهوهی ئهمباره ئاوهكه، لهنێوان ههردوو سندوقهكهدا بۆشاییهك ههیه بۆ سوڕاندنهوهی ههوا، كه بێگومان زۆر گرنگه بۆ رووهكهكه، لهسهری ئهوسهری ئهمبارهكهوه كونێكی بچوك ههیه بۆ ساڕێژبوونی ئاوی زیاده.
بهشێوازه كۆنهكان زۆرجار رووهك كه لهسهرهتاوه بۆ یهك دوو مانگ گهش و تهندروست دهردهكهوێت دهستدهكات به زهرد بوون و سیس بوون، بهروبوومهكهشی كهمدهبێتهوه و تووشی نهخۆشی دهبێت، ههروهها زۆربهمان به ناڕێكیی ئاویان دهدهین، ئهو خاكهی رووهكهكهی تیادا دهڕوێنین لهوانهیه پتهو بێت و ئاڵوگۆڕی ههوای تێدا كهم بێت، یان ههندێكجار خۆر به تهواوی نایانگاتێ، ههندێكمان هیچ جۆره پهیینێك بهكارناهێنین و ههندێكیشمان به پهیین رووهكهكان دهسووتێنین.
ئهم شێوازه نوێیه ههموو ئهو كێشانه دووردهخاتهوه، سهبارهت به ئهمباره ئاوهكه، به چهند رۆژێك جارێك پڕی دهكهین له ئاو و ئیتر رووهكهكان چهندیان پێویست به ئاو ههبێت ههڵیدهمژن.
ئایا بۆچی بهم شێوازه نوێیه بهرههمی زۆر و چاك بهدهستدێت؟ بهشێكی هۆكارهكه ئهوهیه كه تۆ سهرنج تهنها لهسهر ئهو رووهكانه چڕ دهكهیتهوه كه خۆت دهتهوێت بیانڕوێنیت، بۆ نمونه، كه تۆ تهماته دهخهیته زهوییهوه، ههموو ئهو ئاو و پهینهی دهیاندهیتێ بهو ناوهدا بڵاودهبێتهوه، كهواته گیای زیان بهخشیش بهخێو دهكهیت! لهم سندوقانهدا گژوگیای زیان بهخش نیه، چونكه تۆ له سهرهتاوه خاكێكی پاك و گونجاوت تیادا داناون و رێژهی ئاوی پێویست تهنها 25% ی ئهو ئاوه دهبێت كه بۆ ئاودانی ئاسایی بهكاردههێنرێت ! بهم شێوهیهش بهدهگمهن نهخۆشی كاریان تێدهكات، لهبهرئهوهشه كه رووهك لهم جۆره سندوقانهدا زۆرتر بهرز دهبنهوه وهك له ناو زهویداو رهگهكانیان گهرمتر دهبن و زووتر لهوانهی ناو زهوی بهروبووم دهدهن.
له سودهكانی دیكهی ئهم شێوازه ئهوهیه كه له ههموو شوێنێكدا دهتوانیت بهكاریان بهێنیت، چونكه هێنده شوێن ناگرن و ناوچهكهش پیس ناكهن، دوو خاسیهتی گرنگ له بهكارهێنانی ئهم شێوازهدا ههیه به بهراورد لهگهڵ شێوازی ئاسایی:
یهكهم.. خاكهكه به شێداری دهمێنێتهوه بهوشێوهیهی رووهكهكه ئارهزوی دهكات.
دووهم.. خاكهكه بههۆی بۆشایی ههواكهوه كه لهنێوان دوو سندوقهكهدایه، ئۆكسجینی تهواو دهگهیهنێته رهگهكانی رووهكهكان.
ئهم سیستمه زۆر به سهركهوتوویی زۆر شوێن له جیهاندا بهكاردههێنرێت.
داهێنهری ئهم سیستمه نوێیه ناوی (رهی نیوستید) ـه له كومپانیای ئم ئس سي .كه سندوقێكی ئاساییه له پلاستیك و له دووتوێ پێكهاتووه، وهك له وێنهكهدا دهبینرێت.
توێی سهرهوه پێكهاتووه له سندوقێكی كون كون كه له ناوهڕاستیدا كونێك به ئهندازهی دهمهپیاڵهیهكی لێههڵكۆڵدراوه، خاك دهكرێته ئهوهیانهوه، كه دهگاته بنی سندوقی یهكهم لهژێرهوه، لێرهوه گڵهكه ئاو وهردهگرێت و تهڕاییهكه سهردهكهوێت بۆ بهشی سهرهوهش، رووهكهكه بهگوێرهی پێویستی خۆی ئاو وهردهگرێت، به واتای هیچ كات تینووی نابێت.
بۆ مهبهستی پڕكردنی ئهمبارهكهی خوارهوه (سندوقوكهی ژێرهوه)، بۆرییهكی پلاستیك له سوچێكی ئامێرهكهوه دهگهیهنرێته خوارهوهی ئهمباره ئاوهكه، لهنێوان ههردوو سندوقهكهدا بۆشاییهك ههیه بۆ سوڕاندنهوهی ههوا، كه بێگومان زۆر گرنگه بۆ رووهكهكه، لهسهری ئهوسهری ئهمبارهكهوه كونێكی بچوك ههیه بۆ ساڕێژبوونی ئاوی زیاده.
بهشێوازه كۆنهكان زۆرجار رووهك كه لهسهرهتاوه بۆ یهك دوو مانگ گهش و تهندروست دهردهكهوێت دهستدهكات به زهرد بوون و سیس بوون، بهروبوومهكهشی كهمدهبێتهوه و تووشی نهخۆشی دهبێت، ههروهها زۆربهمان به ناڕێكیی ئاویان دهدهین، ئهو خاكهی رووهكهكهی تیادا دهڕوێنین لهوانهیه پتهو بێت و ئاڵوگۆڕی ههوای تێدا كهم بێت، یان ههندێكجار خۆر به تهواوی نایانگاتێ، ههندێكمان هیچ جۆره پهیینێك بهكارناهێنین و ههندێكیشمان به پهیین رووهكهكان دهسووتێنین.
ئهم شێوازه نوێیه ههموو ئهو كێشانه دووردهخاتهوه، سهبارهت به ئهمباره ئاوهكه، به چهند رۆژێك جارێك پڕی دهكهین له ئاو و ئیتر رووهكهكان چهندیان پێویست به ئاو ههبێت ههڵیدهمژن.
ئایا بۆچی بهم شێوازه نوێیه بهرههمی زۆر و چاك بهدهستدێت؟ بهشێكی هۆكارهكه ئهوهیه كه تۆ سهرنج تهنها لهسهر ئهو رووهكانه چڕ دهكهیتهوه كه خۆت دهتهوێت بیانڕوێنیت، بۆ نمونه، كه تۆ تهماته دهخهیته زهوییهوه، ههموو ئهو ئاو و پهینهی دهیاندهیتێ بهو ناوهدا بڵاودهبێتهوه، كهواته گیای زیان بهخشیش بهخێو دهكهیت! لهم سندوقانهدا گژوگیای زیان بهخش نیه، چونكه تۆ له سهرهتاوه خاكێكی پاك و گونجاوت تیادا داناون و رێژهی ئاوی پێویست تهنها 25% ی ئهو ئاوه دهبێت كه بۆ ئاودانی ئاسایی بهكاردههێنرێت ! بهم شێوهیهش بهدهگمهن نهخۆشی كاریان تێدهكات، لهبهرئهوهشه كه رووهك لهم جۆره سندوقانهدا زۆرتر بهرز دهبنهوه وهك له ناو زهویداو رهگهكانیان گهرمتر دهبن و زووتر لهوانهی ناو زهوی بهروبووم دهدهن.
له سودهكانی دیكهی ئهم شێوازه ئهوهیه كه له ههموو شوێنێكدا دهتوانیت بهكاریان بهێنیت، چونكه هێنده شوێن ناگرن و ناوچهكهش پیس ناكهن، دوو خاسیهتی گرنگ له بهكارهێنانی ئهم شێوازهدا ههیه به بهراورد لهگهڵ شێوازی ئاسایی:
یهكهم.. خاكهكه به شێداری دهمێنێتهوه بهوشێوهیهی رووهكهكه ئارهزوی دهكات.
دووهم.. خاكهكه بههۆی بۆشایی ههواكهوه كه لهنێوان دوو سندوقهكهدایه، ئۆكسجینی تهواو دهگهیهنێته رهگهكانی رووهكهكان.
ئهم سیستمه زۆر به سهركهوتوویی زۆر شوێن له جیهاندا بهكاردههێنرێت.
ئۆتۆمبێلێك به ههوا كاردهكات
wWw.K-Economy.Tk
لهسهدهی نۆزدهدا جول فیرن نوسهری فهرهنسی، وێنای جیهانێكی خهیاڵی دهكرد كه تیایدا ئۆتۆمبێل به وزهی با كاربكات، زهمانه سهلماندی كه ئهوه خهون نهبووه ئهو بینیویهتی!، ئهندازیار (جی نیجهر) كه خولیای ئهو ئۆتۆمبێلانهیه كه پارێزگاری له ژینگه دهكهن، ئۆتۆمبێلێكی داهێناوه به ههوای پهستێندراو كاردهكات و هیواداره به رێگهو بانهكانی جیهاندا بگهڕێت لهم ساڵانهی داهاتوودا.
ئۆتۆمبێلهكه به گهرمكردنی ههوای سارد دهكهوێتهگهڕ به هێندهی 300 ئهوهندهی پاڵهپهستۆی ههواو دهیدات به سیلێندهرهكان (لولهكهكان) ی ئۆتۆمبێلهكهو هیچ سووتاندنێك لهم پڕۆسهیهدا روونادات، واته هیچ پیس بوونێك روونادات، چونكه بههۆی بهكارهێنانی ئامێرێكی پاڵاوتنهوه ئهو ههوایهی له بۆری دووكهڵهوه دهردهچێت پاك تره لهو ههوایهی دهچێته ناویهوه، ههروهها دهكرێت ههوا له ماڵهوه بكرێته ئۆتۆمبێلهكهوه به ترومپایهكی كارهبایی، نیجهر ئومێدهواره شۆفێران له ئایندهدا بتوانن ههوا بكهنه ئۆتۆمبێلهكانیانهوه لهماوهی 3 خولهكدا له وێستگه تایبهتییهكان بهرامبهر به بڕیك پاره كه له 3 دۆلار تێپهڕناكات.
نیجهر دهڵێت نرخی ئۆتۆمبێلهكه دهگاته 6700 دۆلار و یهك ریز كورسی تێدایه بۆ 3 كهس و له ئۆتۆمبێلی (سمارت) دهچێت كه كرایسلهر بهرههمیدێنێت.
ئهو ئۆتۆمبێلانهی به كارهبا كاردهكهن هێشتا گرفتی پێدانی كارهباكهی كه دهبێت زوو زوو بێت رێگری سهرهكییه له بهردهم بهرههمهێنانی ئهم جۆره ئۆتۆمبێله بهشێوهیهكی بازرگانی.
نیجهر ئۆتۆمبێلهكهی ناوناوه (سیتی كات) و دهتوانێت 10 سهعات به خێرایی كم بڕوات بێ ئهوهی پێویست بێت ههوای دیكهی تێبكرێت، ئهوهش كێشه نیه، چونكه دهتوانرێت لهماڵهوه ههوای تێبكرێت.
نیجهر دهڵێت ئهو ئۆتۆمبێله دهتوانێت به خێرایی 110 كم بڕوات و زۆرتریش له ناو شاردا بهكاردێت، چونكه خهڵك دهست له مارسیدس و بي ئم دةبليو ههڵناگرن لهبهر خێراییهكانیان.
جێی ئاماژهیه ئهو ئۆتۆمبێله ههواییه له ساڵی 2014 دهكهوێته بازاڕهوه.
سهرچاوه/ ئهلشهرق ئهلئهوسهت
ئۆتۆمبێلهكه به گهرمكردنی ههوای سارد دهكهوێتهگهڕ به هێندهی 300 ئهوهندهی پاڵهپهستۆی ههواو دهیدات به سیلێندهرهكان (لولهكهكان) ی ئۆتۆمبێلهكهو هیچ سووتاندنێك لهم پڕۆسهیهدا روونادات، واته هیچ پیس بوونێك روونادات، چونكه بههۆی بهكارهێنانی ئامێرێكی پاڵاوتنهوه ئهو ههوایهی له بۆری دووكهڵهوه دهردهچێت پاك تره لهو ههوایهی دهچێته ناویهوه، ههروهها دهكرێت ههوا له ماڵهوه بكرێته ئۆتۆمبێلهكهوه به ترومپایهكی كارهبایی، نیجهر ئومێدهواره شۆفێران له ئایندهدا بتوانن ههوا بكهنه ئۆتۆمبێلهكانیانهوه لهماوهی 3 خولهكدا له وێستگه تایبهتییهكان بهرامبهر به بڕیك پاره كه له 3 دۆلار تێپهڕناكات.
نیجهر دهڵێت نرخی ئۆتۆمبێلهكه دهگاته 6700 دۆلار و یهك ریز كورسی تێدایه بۆ 3 كهس و له ئۆتۆمبێلی (سمارت) دهچێت كه كرایسلهر بهرههمیدێنێت.
ئهو ئۆتۆمبێلانهی به كارهبا كاردهكهن هێشتا گرفتی پێدانی كارهباكهی كه دهبێت زوو زوو بێت رێگری سهرهكییه له بهردهم بهرههمهێنانی ئهم جۆره ئۆتۆمبێله بهشێوهیهكی بازرگانی.
نیجهر ئۆتۆمبێلهكهی ناوناوه (سیتی كات) و دهتوانێت 10 سهعات به خێرایی كم بڕوات بێ ئهوهی پێویست بێت ههوای دیكهی تێبكرێت، ئهوهش كێشه نیه، چونكه دهتوانرێت لهماڵهوه ههوای تێبكرێت.
نیجهر دهڵێت ئهو ئۆتۆمبێله دهتوانێت به خێرایی 110 كم بڕوات و زۆرتریش له ناو شاردا بهكاردێت، چونكه خهڵك دهست له مارسیدس و بي ئم دةبليو ههڵناگرن لهبهر خێراییهكانیان.
جێی ئاماژهیه ئهو ئۆتۆمبێله ههواییه له ساڵی 2014 دهكهوێته بازاڕهوه.
سهرچاوه/ ئهلشهرق ئهلئهوسهت
بهبڕی زیاترله 34 ملیار دینار كۆمهڵێك پڕۆژه له ههرێم ئهنجامدهدرێن
wWw.K-Economy.Tk
كهنار سهعد بهڕێوهبهری نهخشهدانان له وهزارهتی رۆشنبیری و لاوانی حكومهتی ههرێم رايگهیاند: وهزارهتهكهمان له پلانی پڕۆژهكانی ئهمساڵدا لهسهر بودجهی ساڵی 2010 چهندین پڕۆژهی جۆراوجۆری رۆشنبیری و هونهری و وهرزشی بهبڕی 34 ملیارو 310 ملیۆن دینار له ناوچه جیاجیاكانی ههرێم بۆ گهنجان و لاوان خستووهته بواری تهندهركردنهوهو بڕیاریشه ههموو ئهو پڕۆژانه لهماوهی ئهمساڵدا دهست بهجێبهجێكردنیان بكرێت، لهوانه دروستكردنی 4 ناوهندی رۆشنبیری و وهرزشی له ههریهك له ناوچهكانی ناو شاری ههولێرو چۆمان و خهلیفان و مهخمور لهسنوری پارێزگای ههولێر بهبڕی 5 ملیار دینار كه بۆ ههر پڕۆژهیهك بڕی یهك ملیارو 250 ملیۆن دینار تهرخانكراوه.
وتیشی: له سنوری پارێزگای دهۆكیش 6 ناوهندی تری رۆشنبیری و وهرزشی بهبڕی 8 ملیار دینار لهناو شاری (دهۆك و باعهدری و سهرسهنگ و شیلادزێ و مانگێش و ئامێدی) خراونهته بواری تهندهرهوهو ههموو ئهو ناوهنده رۆشنبیری و وهرزشییانهش له چهند هۆڵێكی وهرزشی و هونهری و بۆنهكان و ئیدارهو چهند یاریگایهكی تۆپی دهست و بالهو یاری تێنس پێكدێن.
راشیگهیاند: پڕۆژهی گهلهری ههولێر كه تایبهته به چالاكی هونهری و تهشكیلی و شێوهكاری و كهلهپوری كه ئێستا ئهم پڕۆژهیه لهبواری تهندهركردندایهو بڕی 4 ملیار دیناری بۆ تهرخانكراوهو پڕۆژهكهش بریتییه له دروستكردنی هۆڵێكی كۆنفرانس و نمایشكردنی تابلۆ هونهری و شێوهكاری و چالاكییه هونهری و رۆشنبیرییهكان، لهگهڵ دروستكردنی هۆڵی داخراوی وهرزشی ههولێر بهبڕی 6 ملیار دینار كه ههموو چالاكییه وهرزشییهكان لهخۆ دهگرێت كه جێگهی دانیشتنی نزیكهی 1800 هاندهری وهرزشی تێدا دهبێتهوه.
باسی لهوهشكرد: جگهلهم پڕۆژانه، ئێستا دروستكردنی كتێبخانهیهكیش لهشاری زاخۆ بهبڕی یهك ملیارو 250 ملیۆن دینار لهبواری تهندهر كردندایهو بڕیاروایه بهم نزیكانهوه بخرێته بواری جێبهجێكردنهوه، ههروهها هۆڵێكی بۆنهكانیش ههر لهم شاره بهبڕی یهك ملیارو 280 ملیۆن دینار لهبواری جێبهجێكردندایه، ههروهها ئێستا بینای بهڕێوهبهرایهتی گشتی رۆشنبیری و هونهر لهشاری دهۆك بهبڕی نزیكهی 4 ملیار دینار لهبواری جێبهجێكردندایه.
بهڕێوهبهری نهخشهدانان له وهزارهتی رۆشنبیری و لاوانی حكومهتی ههرێم ئهوهشی خستهڕوو كه ئێستا هۆڵێكی بۆنهكان لهشاری كهلار بهبڕی یهك ملیارو 280 ملیۆن دینار دروست دهكهین لهگهڵ دروستكردنی یاریگایهكی تۆپی پێی چیمهنی بهبڕی 3 ملیارو 500 ملیۆن دینار لهبواری جێبهجێكردندایه.
وتیشی: له سنوری پارێزگای دهۆكیش 6 ناوهندی تری رۆشنبیری و وهرزشی بهبڕی 8 ملیار دینار لهناو شاری (دهۆك و باعهدری و سهرسهنگ و شیلادزێ و مانگێش و ئامێدی) خراونهته بواری تهندهرهوهو ههموو ئهو ناوهنده رۆشنبیری و وهرزشییانهش له چهند هۆڵێكی وهرزشی و هونهری و بۆنهكان و ئیدارهو چهند یاریگایهكی تۆپی دهست و بالهو یاری تێنس پێكدێن.
راشیگهیاند: پڕۆژهی گهلهری ههولێر كه تایبهته به چالاكی هونهری و تهشكیلی و شێوهكاری و كهلهپوری كه ئێستا ئهم پڕۆژهیه لهبواری تهندهركردندایهو بڕی 4 ملیار دیناری بۆ تهرخانكراوهو پڕۆژهكهش بریتییه له دروستكردنی هۆڵێكی كۆنفرانس و نمایشكردنی تابلۆ هونهری و شێوهكاری و چالاكییه هونهری و رۆشنبیرییهكان، لهگهڵ دروستكردنی هۆڵی داخراوی وهرزشی ههولێر بهبڕی 6 ملیار دینار كه ههموو چالاكییه وهرزشییهكان لهخۆ دهگرێت كه جێگهی دانیشتنی نزیكهی 1800 هاندهری وهرزشی تێدا دهبێتهوه.
باسی لهوهشكرد: جگهلهم پڕۆژانه، ئێستا دروستكردنی كتێبخانهیهكیش لهشاری زاخۆ بهبڕی یهك ملیارو 250 ملیۆن دینار لهبواری تهندهر كردندایهو بڕیاروایه بهم نزیكانهوه بخرێته بواری جێبهجێكردنهوه، ههروهها هۆڵێكی بۆنهكانیش ههر لهم شاره بهبڕی یهك ملیارو 280 ملیۆن دینار لهبواری جێبهجێكردندایه، ههروهها ئێستا بینای بهڕێوهبهرایهتی گشتی رۆشنبیری و هونهر لهشاری دهۆك بهبڕی نزیكهی 4 ملیار دینار لهبواری جێبهجێكردندایه.
بهڕێوهبهری نهخشهدانان له وهزارهتی رۆشنبیری و لاوانی حكومهتی ههرێم ئهوهشی خستهڕوو كه ئێستا هۆڵێكی بۆنهكان لهشاری كهلار بهبڕی یهك ملیارو 280 ملیۆن دینار دروست دهكهین لهگهڵ دروستكردنی یاریگایهكی تۆپی پێی چیمهنی بهبڕی 3 ملیارو 500 ملیۆن دینار لهبواری جێبهجێكردندایه.
بومهلهرزهکهی ژاپۆن و کاریگهرییهکانی
لهو رۆژهوهی ئهو رووداوه سروشتییهی کهنارهکانی باکوری خۆرههڵاتی ژاپۆنی ههژاندو بووه هۆی خاپورکردنی ئهو ناوچهیهو له ناوچوون و بێسهروشێونبوونی ههزاران کهس و کاریگهری ئهو بومهلهرزهیه (تسونامی) لهسهر کوره ئهتۆمییهکانی فۆکۆشیما، مهترسی کارهساتێکی گهوره هێشتا نهڕهویوهتهوه، بههۆی گهرمبوونی ریاکتۆرهکانی ئهو چهند کورهیهو دزهکردنی رادیۆ ئهکتیف تیشکی زیان بهخشهوه، ههوڵهکان تاوهکو ئێستا نهگهیشتووهته ئهنجامی کۆتایی رێگری و ساردکردنهوهی کورهکان.
ئهگهرچی لێپرسراوانی ئهو وێستگه ئهتۆمییه بهههموو وزهو توانایان خستۆتهکار بۆ ئهوهی کارکردنی وێستهگهکه بخهنهوه سهر رێگاو ئاستی خۆی، بهڵام تاوهکو ئێستا نهیاتوانیوه ههموو کارهکان بهئهنجام بگهیهنن. ئهو رووداوه وڵاتانی جیهانی بهئاگا هێنایهوه لهمهترسییهکانی ناوهندی وزهیی ئهتۆمی، بههۆی ئهوهی ئهگهری دووباره بوونهوهی کارهساتێکی وهکو ئهوهی که 25 ساڵ پێش ئێستا له چهرنۆبیل روویدا.
له ئێستادا زۆرێک لهوڵاتانی ئهوروپا، ئهمریکا و روسیاو چهند وڵاتێکی تر بۆ هۆی بهرزبوونهی نرخی سوتهمنی له جیهاندا بۆ بهدهستهێنانی وزه رویانکردووهته دروستکردنی وێستگهی ئهتۆمی، بهڵام لهدوای ئهو بومهلهرزهی ژاپۆنهوه ههموو ئهو وڵاتانهی بهرنامهیان ههبوو بۆ دروستکردنی ناوهندی وزهی ئهتۆمی بهبهرنامهکانیاندا دهچنهوه ئهو رووداوه بوو به وانهیهک بۆ ههمووان و بووه جێگای پرسیار ئایا بهردهوام دهبن لهسهر دروستکردنی کورهی ئهتۆمی یاخود نا، بههۆی ئهوهی له ئێستا روو لهزیادبوونه، بههۆی گۆڕانکارێکانی کهشوههواو بۆ ئهوهی پهیوهست نهبن بهوهزی نهوتهوه.
ژمارهی ناوهندی وزهی ئهتۆمی
له ئێستادا له جیهاندا 443 کورهی ئهتۆمی له 29 وڵاتدا ههیهو له 14% وزهی گشتی لهجیهاندا دهستهبهر دهکهن، ههروهها له ئێستادا 62 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له چهندین وڵاتدا له بواری دروستکردندایه، زۆرترین ژمارهی ئهو وێستهگه ئهتۆمییانه له وڵاته یهکگرتووهکانی ئهمریکادایهو له ئهوروپاشدا له ئهڵمانیاو فهرهنسا، ههروهها روسیا و ژاپۆن و کۆریای باشور، دهیان وڵاتیش بهرنامهیان ههبووه که وێستهگهی ئهتۆمیی دروستبکهن، بهڵام له دوای ئهو رووداوه سروشتییهی ژاپۆن بهرنامهکان گۆڕانی بهسهرداهات، گهوره وڵاتی چین (سین) له ئێستادا 27 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له بواری جێبهجێکردندایهو بۆ داهاتووش بهرنامهی ههیه 50 وێستگهی ئهتۆمیی تر دابمهزرێنێت، وڵاتی هیندستان له ئێستا 5 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له بواری جێبهجێکردندایهو بۆ داهاتووش بهرنامهی ههیه 18 دانهی تر دروستبکات، لهوڵاتی روسیا 10 کورهی ئهتۆمی له بواری جێبهجیکردندایهو له بهرنامهیشدایه که 14 کورهی تریش دروست بکرێت. لهگهڵ ئهوهی ئهو روداوهی ژاپۆن روویدا مهترسییهکانی وێستگه ئهتۆمییهکان بهدهرکهوت، بهڵام لهگهڵ ئهوهشدا له ئێستادا روسیا، بهلاروسیا (روسیای سپی) و تورکیا بڕیاریانداوه بهردهوام بن له سهر جێبهجێکردنی بهرنامهکانیان بۆ دروستکردنی کوورهی ئهتۆمی، بهڵام ئهو روداوه بووه هۆی ئهوه وڵاتی ئهڵمانیا 7 ناوهندی وزهی تۆمی رابگرێت، وڵاتی فهنزیۆلاش بریاریدا به ههڵوهشاندنهوهی بهرنامهی ناوهندی وزهی ئهتۆمی، وڵاتی چین بڕیاریدا به وهستاندی ههموو ئهو پلانهی که ههبوو بۆ دروستکردنی کوورهی ئهتۆمی، دهرچوونی رایۆئهکتیف (تیشکه زیان بهخشهکان) له کوره ئهتۆمییهکهی فۆکۆشیما بۆته هۆی تێکدانی ژینگهی ناوچهکهو تهنانهت ئاوی خواردنهوهو سهوزهو خواردنی ناوچهکهی تێکداوهو ههندێک پسپۆری بواری کیمیاوی پێیانوایه بۆ ماوهی 30 ساڵ ناتوانرێت هیچ جۆره بهروبوموێکی ئهو ناوچه بخورێت و ههندێکیش دهڵێن بۆ ههتاههتای نانوانرێت هیچ جۆره خواردنێکی ئهو ناوچهیه بهکار بهێنرێت.
له ئێستادا شیر و سپێناخ و سهوزهی ئهو ناوچهیه نابێت ههنارده بکرێت و بخرێته بازاڕهوه بههۆی ئهو تیشکانهوه.
ئهگهرچی لێپرسراوانی ئهو وێستگه ئهتۆمییه بهههموو وزهو توانایان خستۆتهکار بۆ ئهوهی کارکردنی وێستهگهکه بخهنهوه سهر رێگاو ئاستی خۆی، بهڵام تاوهکو ئێستا نهیاتوانیوه ههموو کارهکان بهئهنجام بگهیهنن. ئهو رووداوه وڵاتانی جیهانی بهئاگا هێنایهوه لهمهترسییهکانی ناوهندی وزهیی ئهتۆمی، بههۆی ئهوهی ئهگهری دووباره بوونهوهی کارهساتێکی وهکو ئهوهی که 25 ساڵ پێش ئێستا له چهرنۆبیل روویدا.
له ئێستادا زۆرێک لهوڵاتانی ئهوروپا، ئهمریکا و روسیاو چهند وڵاتێکی تر بۆ هۆی بهرزبوونهی نرخی سوتهمنی له جیهاندا بۆ بهدهستهێنانی وزه رویانکردووهته دروستکردنی وێستگهی ئهتۆمی، بهڵام لهدوای ئهو بومهلهرزهی ژاپۆنهوه ههموو ئهو وڵاتانهی بهرنامهیان ههبوو بۆ دروستکردنی ناوهندی وزهی ئهتۆمی بهبهرنامهکانیاندا دهچنهوه ئهو رووداوه بوو به وانهیهک بۆ ههمووان و بووه جێگای پرسیار ئایا بهردهوام دهبن لهسهر دروستکردنی کورهی ئهتۆمی یاخود نا، بههۆی ئهوهی له ئێستا روو لهزیادبوونه، بههۆی گۆڕانکارێکانی کهشوههواو بۆ ئهوهی پهیوهست نهبن بهوهزی نهوتهوه.
ژمارهی ناوهندی وزهی ئهتۆمی
له ئێستادا له جیهاندا 443 کورهی ئهتۆمی له 29 وڵاتدا ههیهو له 14% وزهی گشتی لهجیهاندا دهستهبهر دهکهن، ههروهها له ئێستادا 62 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له چهندین وڵاتدا له بواری دروستکردندایه، زۆرترین ژمارهی ئهو وێستهگه ئهتۆمییانه له وڵاته یهکگرتووهکانی ئهمریکادایهو له ئهوروپاشدا له ئهڵمانیاو فهرهنسا، ههروهها روسیا و ژاپۆن و کۆریای باشور، دهیان وڵاتیش بهرنامهیان ههبووه که وێستهگهی ئهتۆمیی دروستبکهن، بهڵام له دوای ئهو رووداوه سروشتییهی ژاپۆن بهرنامهکان گۆڕانی بهسهرداهات، گهوره وڵاتی چین (سین) له ئێستادا 27 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له بواری جێبهجێکردندایهو بۆ داهاتووش بهرنامهی ههیه 50 وێستگهی ئهتۆمیی تر دابمهزرێنێت، وڵاتی هیندستان له ئێستا 5 ناوهندی وزهی ئهتۆمی له بواری جێبهجێکردندایهو بۆ داهاتووش بهرنامهی ههیه 18 دانهی تر دروستبکات، لهوڵاتی روسیا 10 کورهی ئهتۆمی له بواری جێبهجیکردندایهو له بهرنامهیشدایه که 14 کورهی تریش دروست بکرێت. لهگهڵ ئهوهی ئهو روداوهی ژاپۆن روویدا مهترسییهکانی وێستگه ئهتۆمییهکان بهدهرکهوت، بهڵام لهگهڵ ئهوهشدا له ئێستادا روسیا، بهلاروسیا (روسیای سپی) و تورکیا بڕیاریانداوه بهردهوام بن له سهر جێبهجێکردنی بهرنامهکانیان بۆ دروستکردنی کوورهی ئهتۆمی، بهڵام ئهو روداوه بووه هۆی ئهوه وڵاتی ئهڵمانیا 7 ناوهندی وزهی تۆمی رابگرێت، وڵاتی فهنزیۆلاش بریاریدا به ههڵوهشاندنهوهی بهرنامهی ناوهندی وزهی ئهتۆمی، وڵاتی چین بڕیاریدا به وهستاندی ههموو ئهو پلانهی که ههبوو بۆ دروستکردنی کوورهی ئهتۆمی، دهرچوونی رایۆئهکتیف (تیشکه زیان بهخشهکان) له کوره ئهتۆمییهکهی فۆکۆشیما بۆته هۆی تێکدانی ژینگهی ناوچهکهو تهنانهت ئاوی خواردنهوهو سهوزهو خواردنی ناوچهکهی تێکداوهو ههندێک پسپۆری بواری کیمیاوی پێیانوایه بۆ ماوهی 30 ساڵ ناتوانرێت هیچ جۆره بهروبوموێکی ئهو ناوچه بخورێت و ههندێکیش دهڵێن بۆ ههتاههتای نانوانرێت هیچ جۆره خواردنێکی ئهو ناوچهیه بهکار بهێنرێت.
له ئێستادا شیر و سپێناخ و سهوزهی ئهو ناوچهیه نابێت ههنارده بکرێت و بخرێته بازاڕهوه بههۆی ئهو تیشکانهوه.